Ecloga Theoduli
Aethiopum terras iam fervida torruit aestas,
In Cancro solis dum volvitur aureus axis,
Compuleratque suas tiliae sub amoena capellas
Natus ab Athenis pastor cognomine Pseustis,
Pellis pantherae corpus cui texit utrimque
Discolor et rigidas perflavit fistula buccas
Emittens sonitum per mille foramina vocum.
Ad fontem iuxta pascebat oves Alithia,
Virgo decora nimis David de semine regis,
Cuius habens citharam fluvii percussit ad undam.
Substiterat fluvius tanta dulcedine captus
Auscultando quasi modulantis carmina plectri
Ipseque balantum grex obliviscitur esum.
Non tulerat Pseustis, sed motus felle doloris
Litoris alterius proclamat ab aggere tutus:
«Cur, Alithia, canis rebus stultissima mutis?
Si iuvat, ut vincas, mecum certare potestas:
Fistula nostra tuum cedet, si vincis, in usum;
Victa dabis citharam; legem coeamus in aequam».
lla refert: «Nec dicta movent nec praemia mulcent
Me tua nunc adeo, quia vulnere mordeor uno:
Quo res cumque cadit, testis nisi sedulus assit,
Si victus fueris, non me vicisse fateris.
Sed quia mutari nescit sententia coepti,
En adaquare gregem, simul et relevare calorem
Nostra venit Fronesis: sedeat pro iudice nobis».
Pseustis ad haec: «Video quod eam sors obtulit ultro.
Huc ades, o Fronesi! nam sufficit hora diei,
Ut tua iam nostro postponas seria ludo».
Tunc mater Fronesis: «Adaquato me grege quamvis
Accelerare domum iussisset uterque parentum
Nec dubitem poenas, si quicquam tardo, paratas,
Laeta feram talis praesumens gaudia litis.
Perge prior, Pseusti, quia masculus; illa sequaci
Aequabit studio. Sit tetras in ordine vestro.
Pitagorae numerus. Sol augeat, obsecro, tempus».
Pseustis
Primus Cretaeis venit Saturnus ab oris
Aurea per cunctas disponens saecula terras;
Nullus ei genitor nec quisquam tempore maior;
Ipso gaudet avo superum generosa propago.
Alithia
Incola primus homo fuit in viridi paradiso,
Coniuge vipereum donec suadente venenum
Hausit eo cunctis miscendo pocula mortis:
Sentit adhuc proles, quod commisere parentes.
Pseustis
Splendorem tanti non passus Iuppiter auri
Expulit illatis patrem crudeliter armis:
Decolor argento mundi successit imago
Et iam primatum dedit illi curia divum.
Alithia
Exulat eiectus de sede pia protoplastus
Ac cinis in cinerem naturae mutat honorem.
Ne tamen aeterni temeremur stipite pomi,
Flammeus ante fores vetat ensis adire volentes.
Pseustis
Egregio Cecropi debetur causa litandi:
Ille bovis primo rimatur viscera ferro,
Sacra Iovi statuit, quae posteritas celebravit;
Condidit Athenas; adiuvit nomine Pallas.
Alithia
Immolat ante Deum Cain de semine frugum;
Frater Abel iustus dedit acceptabile munus
Sponte ferens agnum - talis decet hostia Christum -;
Ense cadit fratris; loquitur post funera mortis.
Pseustis
Licaon Arcas caelestes provocat iras,
Quando suas aedes invasit Iuppiter hospes,
Fallere temptando numen Iovis; exuit ergo
Corpus et os homlnis; saevit lupus asper in arvis.
Alithia
Enoc, iustitiae polluto cultor in orbe,
Raptus de terra nulli comparuit ultra,
Iudicis adventum fidens athleta secundum;
Leviathan contra socio praecedet Helia.
Pseustis
Venit ab Oceano submergens cuncta vorago,
Tellus cessit aquae, periit quod vixerat omne;
Deucalion homines, praeter quem nemo superstes,
Cum Pirra iactis renovavit coniuge saxis.
Alithia
Ultio digna Dei fontes disrupit abissi
Octavum Noë servans in partibtis arcae;
Amodo ne talem patiantur saecula cladem,
Visibus humanis per nubila panditur Iris.
Pseustis
Idaeos lepores puer exagitat Ganimedes,
Quem Iovis arreptum devexit in aethera sursum
Armiger; ablato divum concesserat ordo
Nomen pincernae, quod possedit prius Hebe.
Alithia
Corvum perfidiae dampnant animalia quaeque,
Nuntius inclusis quia noluit esse salutis;
Ore columba suo ramum viridantibus intro
Detulerat foliis, superest Armenia testis.
Pseustis
Surrexere viri terra genitrice creati,
Pellere caelicolas fuit omnibus una voluntas;
Mons cumulat montem, sed totum Iuppiter hostem
Fulmine deiectum Vulcani trusit in antrum.
Alithia
Posteritas Adae summa Babilonis in arce
Turrim construxit, quae caelum tangere possit.
Excitat ira Deum: confusio fit labiorum,
Disperguntur ibi, nomen non excidit urbi.
Pseustis
Fulmina Ciclopes Iovis imperio fabricantes
Paeone percusso morti decrevit Apollo;
Mox deitate sua superum spoliatus in ira
Admeti curam pecoris suscepit agendam.
Alithia
Limite iussus Abram patrio discedere Sarram
Assumpsit sine spe sobolis sibi concipiendae;
Tandem confectis aetate creatur herilis
Filius et lactat, sua quam natura gravabat.
Pseustis
Daedalus aptatis liquidum secat aera pennis;
Filius insequitur, fragilis sed cera liquatur
Et cadit in pelagus, gemuit sub pondere fluctus.
Ille sui compos brumales attigit Arctos.
Alithia
Heredis forma non est motus patriarcha,
Quin mactaret eum, nisi vox emissa deorsum
Parcere iussisset; rapitur, qui cornibus haeret
In dumis, aries; sequitur patrem sua proles.
Pseustis
Phillis amore gravi Demofontis capta superbi
Mutat flebiliter rigidum pro corpore suber;
Ille reversus eo truncum rigat ore supino,
Occurrit foliis, ceu senserit oscula, Phillis.
Alithia
In cinerem Sodomas solvens divina potestas
Ob pactum patrui, Loth parcere cogitat uni;
Servat eum Segor, sed perfida vertitur uxor
In salis effigem, lambunt animalia cautem.
Pseustis
Argolicas contra bellans acies Citharea
Titidae manibus grave pertulerat dea vulnus;
Deplorant socii commissa ducis furiosi,
Nam facti volucres acuunt pro dentibus ungues.
Alithia
Congressus Domino Iacob luctamine longo
Nervos amisit femoris, dum cedere nescit;
Quam plagam veluti gemat evenisse parenti,
Non comedit nervum successio tota nepotum.
Pseustis
Ipolitus saeva perit accusante noverca
Discerptus bigis focas agitantibus undis.
Dampna pudicitiae non pertulit ira Dianae:
Ipolitum revocat; modo nomine Virbius extat.
Alithia
Venditus in servum Ioseph livore suorum
Ardentits dominae dum spernit vota minasque,
Addictus vinclis discussit somnia regis
Et subduntur ei totius regna Canopi.
Pseustis
Graecorum primus vestigat grammata Cadmus
Postquam sevit humi dentes septemplicls ydri;
Quos necdum fato mersit fortuna sinistro:
Ne patiatur idem, se sibilat esse draconem.
Alithia
Raptus aquis Moyses magicas everterat artes,
Omnis eum regio timuit circumflua Nilo;
Eduxit cives, submersit fluctibus hostes,
Memphios exitium testatur adhuc mare rubrum.
Pseustis
Summa Iovis calidas Luropae forma medullas
Movit et in taurum deitatis vertit amictum:
Virgine stuprata non passus Agenoris arma
Nomen donat ei, quod habet pars tertia mundi.
Alithia
Insignem vitulum conflaverat ignis et aurum
Ex Aaron digitis; insanit turba rebellis:
Stirps Levi postquam Domini compescuit iram,
pontificalis ei datur infula iure perhenni.
Pseustis
Uxoris stimulos luis, Aimphiarae sacerdos,
Pectore flagrantis dum splendet baca monilis:
Haurit te subitus specus ex Acheronte profundo;
Mactat eam tenebris orbatae dextera prolis.
Alithia
Fata Chorae miseri parere monent meliori:
Accipit infernus, quem devorat arida tellus;
Sed Deus occulte Moysen sepeliverat ipse
Nec cuiquam hominum dedit indagare sepulchrum.
Pseustis
Ventilat oëstro decoratam cornibus Io
Iuno ferox et ei tutelam deputat Argi:
Mugit pro verbis horrentibus obsita saetis,
Donec in effigiem rediit mutata priorem.
Alithia
Offensus Balaam calcaribus urget asellam;
Angelus occurrit, pecudem qui stare coegit.
Res horrenda nimis! Laxatur vox animalis,
Quae consuevit homo producere verba, loquendo.
Pseustis
Sufficeret thalamis ut Iuppiter Amphitrionis,
Noctis opem placidae geminavit candida Phoebe;
Protinus Alcmena licet indignante noverca
Editus Alcides immissos strangulat angues.
Alithia
Victrici populo ne quondam vivida bello
Deficeret virtus Gabaon ad proelia, Phoebus
Imperio Iosuae stabat defixus in arce:
Quae sanctae fidei sint praemia, discite cuncti.
Pseustis
Alcidae vigilem spoliavit clava draconem;
Gerionis pompam rapit et consumpserat ydram;
Cacus cessit ei, succumbit ianitor Orci:
Incendit demum paelex Deianira superbum.
Alithia
Samson exuviis indutus niembra leonis
Sternit mille viros, devastat vulpibus agros,
Urbis claustra tulit, nervorum vincula rupit:
Fraude sua tandem praecidit Dalida crinem.
Pseustis
Nomina mille deum vatem defendite vestrum,
Qui colitis Ditem, qui stelliferam regionem,
Qui partes mundi, qui stagna sonantis abissi:
Nomina mille deum vatem defendite vestrum.
Alithia
Par idemque Deus, maiestas, gloria, virtus,
Quod fuit, est et erit, te collaudat, tibi servit,
Cui tres personae, tria nomina; tu sine fine,
Tu sine principio nos vincere falsa iubeto.
Pseustis
Certavere sequi demissis frondibus orni
Orphea per silvas modulantem carminis odas;
Euridicen motis, qui regna tenent Acherontis,
Condicione gravi iussit Proserpina reddi.
Alithia
Ne regis corpus vexaret praedo malignus,
Cordarum musa puer adiuvit citharista;
Cuius erat studium pelles tondere bidentum,
Temporis articulo successit dextera sceptro.
Pseustis
Herbarum succos tractans Cillenius heros
Exortes lucis virga revocavit ab umbris,
Arte potens tali, credas ut cuncta fateri,
Quod natum Maiae lactavit mamma novercae.
Alithia
Omnipotens Ididae poscenti dona Sophiae
Annuit in tantum, naturae vincat ut usum
Praeditus ingenio decoravit moenia tempio:
Confertum gazis evertit amor muliebris.
Pseustis
Gnosia cum raros quateret Dodona racemos,
Mater larga Ceres miserata fame pereuntes
Triptolemum mundo misit serpente ministro,
Qui primum terrae spem demonstravit aristae.
Alithia
Nubes aethereas precibus constrinxit Helias,
Gramina nulla super madidus stillaret ut imber;
Pulsus humo patria bibit a torrente propheta;
Suffecit pastus, quem detulit assecla corvus.
Pseustis
Gorgonis effigie mortalis vertitur ide,
Nam qui viderunt, lapides quasi diriguerunt.
Bellerofon monstro cum Palladis arte perempto
Comit equi pennas et se dimittit in auras.
Alithia
Effugium terrae Iezabel obstruxit Heliae,
Cum distractus equis apparuit igneus axis;
Flammea, quae venit, vatem quadriga levavit,
Spiritus heredi geminatur amore magistri.
Pseustis
Tithonum thalamis dignans Aurora superbis
Augendo vitam mutavit in usque cicadam;
Extinctum Troiae sepelivit Mennona longae,
Annua cuius aves venerantur festa frequentes.
Alithia
Addictus morti faciem rigat imbre salubri
Rex Ezechias et fati distulit horas;
Ne dubitaret item se promeruisse salutem,
Lora sui cursus retro sol flexit anhelus.
Pseustis
Excedit laudes hominum, qui primus agones
Instituit fieri sub vertice montis Olimpi:
Ardua victrices obnubit laurea crines,
Ducit pompa domum, sequitur confusio victum.
Alithia
Casum Iosiae deflebant oppida Iudae:
Magedo campos fons detestatur et arbos;
Maerent morte sua leges et nobile Pascha,
Omnis adhuc aetas, sed praecipue Ieremias.
Pseustis
Dum tonitrus simulat Salmon et fulmina quassat
Lampade terrifica percurrens Elidis arva,
In medio pontis non passus Iuppiter hostis
Comparis arma sui deiecerat igne minaci.
Alithia
Inscius esse Deum nisi se rex Assiriorum
Rores et pluvias septem toleravit aristas,
Bestia factus homo: cunctis suadetur in illo,
Discant naturae contenti viribus esse.
Pseustis
Quadrupedes Phoebi quae cogit causa morari?
Experientur item Phaëtontis saecula cladem.
Quid, vesper, cessas? Saturarunt prata capellas,
Ruminat omne pecus, nescit procedere Phoebus.
Alithia
Visibus humanis famulantur lumina solis
Fixa tenore suo, quem prima creavit origo.
Cur noctem revocas? quid vis? Me fallere temptas;
Quod te destituunt vires, suspiria produnt.
Pseustis
Pignoris egregii speciem metuens violari
Acrisius seris obstruxit limina turris:
Et iam tecta super pluviam stillavit adulter
Virginis in gremium: Danaem corruperat aurum.
Alithia
In caveam missum non attigit ira leonum,
Quamvis passa famem, tutante Deo Danielem,
Signatis foribus cui prandia detulit intus
Abacuc uno transvectus regna capillo.
Pseustis
Thura cremate focis, si quos servare velitis
Fetus incolumes: iubet hoc Latonia proles.
Ex humero Triviae dependent spicula mille
Cum totidem nervis, Niobae vindicta loquacis.
Alithia
Presbiteris flammas nec longi temporis aetas
Nec tanti sexus potuit restringere virtus;
Sed districta licet mortis sibi fata videret,
Quam natura dedit legem, Susanna subegit.
Pseustis
Mens robusta viri levitate cadit muliebri:
Ypomanes tractant, gustu sua membra cruentant.
Femina quid possit, Terei domus aspera novit,
Scit Medea suis infesta clade peremptis.
Alithia
Aera ne fedent, isthaec convicia, cessent.
Femineas vires expavit dux Olofernes
Insignis viduae vesano captus amore:
Deflent Assiri, quod crediderit mulieri.
Pseustis
Ardet Scilla thoros - torquebat viscera Minos -,
Purpureo veterem spoliavit crine parentem:
Sed contempta viro plumas capit incita rostro,
Vexat ubique pater, curvis sonat unguibus aer.
Alithia
Coniugis offensum tumido sermone tirannum
Persidis et Mediae species commovit Edissae:
In solio Vasti meruit captiva locari
Civibus intentam removens a principe plagam.
Pseustis
Prata virent, silvae frondent, nunc omnia rident:
Huc Elicon Musas, huc, Protheu, mitte Napaeas;
Assint praecipue, si curant florida Tempe.
Quos in distichii serie complecteris, Enni.
Alithia
Erroris causas finxit timor atque voluptas:
Singula si baratro sunt, numina singula caelo,
Si sua mundus babet, si pontus, quid modo restet
Ni, quot membra tenes, tot confiteare penates?
Pseustis
Sponte sua tauri cupiunt ad tecta reverti:
Vesper oves cithiso, capras depellit ab ulmo;
Ni matura redis, lupus insidiabitur agnis.
Cede, dies, caelo, quia nescit cedere virgo.
Alithia
Si vos terret, oves, lupus ad caulas redeuntes,
Cornibus elatis illum, mea cura, petatis,
Quem sine fraude pius paschalis vicerat Agnus.
Fige, dies, cursum, ne perdat virgo triumphum.
Pseustis
Triste mari vectis Helenae respectus in astris,
Frugibus aerugo, serpentum sibilus agro;
Hortos talpa fodit, digitos urtica perurit:
Omnia quis divum voluit confligere tantum?
Alithia
Dulce viro mulier, pratis arentibus imber,
Mandragorae sterili, fons agricolae sitienti:
Praecellit cunctis, animae velamina carnis
Lxuerint postquam, placari Iudicis iram.
Pseustis
Quaenam caelicolas avertit dira voluptas?
Zodiaci numquid loca maximus ordo reliquit?
Aut stertunt omnes aut tractant pocula Lethes.
Cede, dies, caelo, quia nescit cedere virgo.
Alithia
Obtutu vigili curat fastigia coeli,
Quicquid nutrit humus, quicquid producit abissus,
Nec somnum novit qui Verbo cuncta creavit.
Fige dies, cursum, ne perdat virgo triumphum.
Pseustis
Dic mihi: dum tristes adiit Proserpina sedes
Lege data matri, si vellet nata reverti.
Gustum perfidiae quis primum prodidit ore?
Dic et Troianum lauderis scire secretum.
Alithia
Cum pelagus mundo subsidat, mundus Olimpo,
In medio semper consistat pendulus aer,
Dic: ubi terra levem caeli supereminet axem?
Et te posse Dei tetragrammaton annuo fari.
Pseustis
Ista suis hodie si prevalet artibus in me,
Dum cessit Mopso, Calcantis more dolebo,
Fraude puellari sed non patiar superari:
Millesies repetam, nisi subtrahat Hesperus horam.
Alithia
Nunc utinam Tales, falsorum fictor, adesses!
Quatuor imprimis evangelicae rationis
Nitar codicibus, nostrum de virgine corpus
Ut Deus accepit, nec me labor iste gravabit.
Pseustis
Egregiam sobolem cui per Stilbontis amorem
Vi superum magna sociasti teste Capella, -
Obsecro te, Fronesi, iubeas reticere sorori:
Quo tendit, cedo nec me cessisse negabo.
Fronesis
Mortales cuncti quod contendunt adipisci
Nec, si perficiant, vitae discrimina curant,
Ex insperato dominus tibi contulit ultro:
Ut cessare velis devictus supplicat hostis.
Treicius vates commovit pectine Manes,
Te moveant lacrimae; iam tollit cornua Phoebe;
Sol petit Oceanum. frigus succedit opacum:
Desine quod restat, ne desperatio laedat.
[«Tunc Alithia Deo reddens pia carmina plectro
Hoste suo victo coepit modulare benigno:
Alme Deus, triplex, ast omnipotens, pie, simplex,
Qui caelum, terras, mare, tartara rite gubernas
Quique regis cuncta propria virtute sub una,
Erige subiectos cunctos tibi, sterne superbos:
Cui sit laus semper, virtus, pax, gloria perpes,
Quem decet aeternum regnum sine fine per aevum»].
Colonna con sottomenu di navigazione
