XII. Conflictatio
Collocutores: Multivolus et
Volucer
MUL.
Que nova fers, Volucer? Quisnam stupor? Unde vehis
te?
VOL.
Arduus in tenero pingues Pan gramine tauros
Et molles pascebat oves; Pan maximus olim
Pastorum et silva late celeberrimus omni,
Faustula quem complexa sinu mulcente fovebat.
Viderat hunc fusca gelidaque sub ilicis umbra
Arthicus armipotens, secumque hec, turbidus ira:
Hunccine perpetua gaudentem pace videbo,
Securoque sinam resupinum stertere sommo?
Sit satis hanc novi, (dextramque erexit in altum)
Excutiam madida cerebri de sede soporem.
Dixit, et omne fretum refugasque exterruit undas,
Horridaque extremis vox est audita Britannis.
At, sonitu ingenti penitus torpore fugato,
Pan caput extulerat, gremioque innixus amice,
Multa prius secum frendens, ac multa volutans:
Unde ait ista tibi tam insulsa
superbia, demens?
Unde furor? Nescis vires, stolidissime, nostras?
Spernis opum cumulos, spectatos spernis amicos?
Experiere quidem; serum tentasse dolebis.
Fidus avaritie nunquam continget amicus,
(Ille refert) at divitie sunt premia belli.
His ne putas tardare minis? Incendis et urges.
Desine, nec ventos, nec turgida verba timemus.
Est animus, sunt arma michi, dubiisque probatum
Pectus amicorum. Sunt qui tibi terga, iubente
Me, feriant, dextrumque premant latus atque sinistrum;
Ipse genas frontemque manu baculoque retundam.
Non tibi par animus, non est manus apta duello.
Pan timuit, flectensque oculos, hinc aspicit atque hinc
Intonsis instare ferox pastoribus agmen.
Sustulit horrificam vocem, qua flumina et agri,
Et mare vicinum infremuit, collesque remoti;
Ac procul aeriam clamor pervenit ad Alpem.
Undique conveniunt, et qui per frigida Tempe
Herbivagos aluere greges armentaque belli
Grata deo, et qui lanifice dilecta Minerve,
Et qui frondipetas nemoroso monte capellas
Glandilegosque sues et amantes prata iuvencos.
Turba ingens; unoque omnes in gurgite tandem
Sordidulum lavere pecus, qua rura secanti
Dux Italus fluvio dedit aurea cingere templa.
Tot deerant alimenta viris, nisi Pana virili
Faustula sollicitum curarum parte levasset;
Nam grege de magno decimum largissima quemque
Obtulit, atque famem sedavit pinguibus edis.
Ah! meretrix, obliqua tuens, ait Arthicus
illi
Immemorem sponsi cupidus quam mungit adulter,
Hec tua tota fides? Sic, sic, aliena ministras?
Erubuit, nichil ausa palam, nisi mollia pacis
Verba; sed assuetis noctem complexibus egit,
Et tacitam submisit opem. Muliebribus ardens
Atque imbuta odiis, occultas ruminat iras;
At gelido stat flamma metu. Iam brachia uterque
Pastor ad ambigui certaminis orsa parabat;
Iam studiis adverse acies, iamque arma fremebant.
Queque suos vocat ore deos: Hec menia Troie,
Arturumque canit; pugilum canit illa labores,
Monstrificumque refert Carolum. Tum iurgia late
Iactantur, toto volitant convitia celo.
Pan fraudes pensique nichil fandique piique,
(Nota quod infamis testetur fabula caude)
Obicit, exiliique locos et inhospita tesqua
Hostibus humani generi, lingueque trementis
Barbariem, et rauco crepitantia verba palato.
Ille autem: Tibi verba placent, michi facta
relinque.
Et tamen expediam nodosa volumina lingue,
Et loquar ecce aliquid; faciet res ipsa disertum:
Te ne tegis digito? Periuria, furta, rapinas
Novimus, oppressos homines, elusa deorum
Numina, que dignas tandem me vindice penas
Exposcunt; orantque preces lacrimeque perorant
Quas anus infelix, mulier miserabilis, expes,
Pollicitis decepta tuis, noctesque diesque
Fundit, et ingratum queritur deserta nepotem,
Serva canum. Tu prima quidem, tu summa malorum
Causa, negas? Scelerum semper tu perfidus auctor,
Induis arma fremens, eadem mox abicis arma.
Illa gemit surdumque vocat, non irrita iusto,
Spes ubi nulla tui, mittens suspiria celo.
Mater et ipsa dolens rogitat misereque sorori,
Increpitans te, poscit opem, fratresque superbo
Affusi mestique greges silveque precantur.
Quem non movissent? Sed inesorabilis unus,
Durus, inhumanus, ferus, horrens despicis omnes.
Quid tamen officio retrahit, nisi pectoris ardor
Impius et fulvi sitis importuna metalli?
Scilicet attonitus fulgenti incumbis acervo.
Hinc stupor ille oculis, hinc illa oblivio menti
Celestum atque anime. Sed quem tibi crimina finem
Promittunt, audi; nam sepe illustria multum
Multum animos exempla movent: In flumine tusco
Pastor avarus erat, quem par sitis impulit, equi
Federis oblitum, patrios transcendere saltus.
Occidit is merito. Gravis at contagia culpe
Immeritum parili traxerunt turbine natum,
Infaustumque gregem innumeris texere sagittis.
Nunquam, si fidei vel si memor ille decoris,
Parcius aut sitiens, tanta cum strage suorum
Assirias gustasset opes aurique saporem.
Arthicus hec torrens. Motus Pan talia contra:
Si vacat exemplis tempus dare: Sevus Eoum
Pastor ad Eufratem fuerat, cui sanguine fuso
Esset, inhumanum! sitienti horrenda
voluptas.
Ille ferox similisque tui confinia ruris,
Sevitia stimulante pari, dum despicit ampli,
Incustoditos vidue trascendit in agros,
Incautumque neci natum dedit. Anxia mater
Omnem continuit fixa sub mente dolorem,
Evomuitque simul. Pastor temerarius ictu
Feminei mucronis obit, truncusque gelato
Non aurum bibit ore nitens, sed pocula Martis,
Concretam saniem et tepidum de cede cruorem.
Ergo, age; quando pares exemplis, (Arthicus
infit)
Brachia tentemus, succedant verbera verbis.
Quid, modo Colchorum, volucres, orientis odores;
Quidve gule et ventris irritamenta capacis
Omnia? Quid pelago vehemens echinus, inersque
Rumbus, et ornati squamis rutilantibus, olim
Ferreus aurata quos fixerit hamus arena,
Sub venetis clam mersus aquis? Quid vulnere crebro
Si qua vel hispano natat ingens belua ponto,
Vel lybicis iactata vadis, peregrinaque monstra
Profuerint? Quid palmitibus seu dempta falernis,
Seu Ligurum decerpta iugis ardentia vina?
Queque ferax gemino transmisit colle Vesevus
Dolia, precipiti rapidum spumantia musto?
Queque dedit Meroe, soli subiecta propinquo?
Preterea, quid lenta quies, quid mollis in umbra
Et sopor et rauci per florea gramina fontes?
Omnia in exitium vertent, et blanda voluptas
Conficiet bellum. Mulier tua sola iuvare
Te volet et poterit! Validum prius egra leonem
Sternet ovis, prius armigerum philomena
tonantis.
Dixerat. Ille autem: Quorsum per iurgia tandem?
Quid mecum comune tibi? Nil Arthicus
inquit
Nil tecum comune michi; nam, iudice fato,
Destituunt victum, victorem cunta sequuntur.
Huius in arbitrium non nostra sponte venimus;
Tu cogis, tu iustitie contemptor et equi,
Quem cecum fortuna facit pariterque superbum.
Quid tua nunc numeras? Tumidos quid volvis ocellos?
Undique venturos iam iam tibi fingis amicos?
Obstruxit tua fama vias; in tempore iussi
Tum (michi crede) aderunt, lentus dum luce sub una
Gramine caucaseo pastus bibet agnus Hiberum.
Hec dicens, medie pedibus iam stagna paludis
Frangebat. Pan contra aditus et ovilia sepsit
Vepribus, et fluvio circumdedit antra sequaci.
Transierat; subitoque ingens per rura tumultus
Exoritur. Timui, fateor, meque inde recepi,
Panaque turbatum penitusque per arva liqui
Solivagum; mox, ambigua dum mente reflector,
Heu! victum vinctumque gravi sine more catena
Prospicio trans stagna rapi, non libera celo
Brachia, sed meste rorantia lumina frontis
Tollentem, ac tales iactantem in nubila questus:
Cernitis hec, superi, seu quidnam intervenit
umbre?
Ceca rotat fortuna fidem, regit omnia
fatum!
MUL.
I; nunc in rebus spem certam pone
secundis.
Colonna con sottomenu di navigazione
