C 220
[1] COLO -lis -lui colere cultum quinque habet signifìcationes: colo civitatem idest habito; colo terram idest aro; colo formam idest orno; colo deum idest veneror; colo parentes idest diligo. Quas quinque signifìcationes ostendunt illi versus trutanici (Eberh. 17, 63-64): agros, rus, formam, superos colit atque parentes: hos arat, hoc habitat, ornat, honorat, amat. [2] Unde verbalia et hic colonus, idest terre cultor et proprie advena qui aliunde veniens agrum collatum sibi colit; et inde hec colonia -e, idest civitas vel castrum vel villa quelibet a novis instituta colonis. Colonia etiam dicebatur olim civitas vel regio capta a Romanis in qua veteribus expulsis superducebantur et locabantur novi coloni a Romanis. Colonia etiam dicitur civitas vel castrum vel villa in confinio duarum regionum a colonis ibi frequenter mutatis a Romanis, ne liceret eis esse infideles. [3] Colonus componitur hic agricolonus, idest agri cultor, a quo hec agricultura. [4] Item a colo cultus -a -um et comparatur; et componitur incultus -a -um et similiter comparatur; [5] et hic cultus -tus -tui, quod componitur incultus -tus -tui; [6] et hec colus -li pro roca mulierum; [7] et hic colossus -si, idest aliqua res in memoria alicuius mortui facta, ut tumuli et ymagines apud antiquos. Et dicitur colossus quasi colens ossa; unde Ambrosius Super Egisippum 'in tempio medio constituit Augusti et in eodem tribus colossis ingentibus totam porticus illius gratiam venustavit', et Iuvenalis (8, 230) 'de marmoreo citharam suspende colosso'. [8] Unde hoc Colosseum, quidam locus Rome ubi olim erant ymagines omnium provinciarum, et in medio erat ymago Rome tenens pomum aureum in manu utpote domina et regina omnium; et erant disposite arte nigromantica quod quando aliqua provincia volebat insurgere contra Romanos statim ymago Rome obvertebat dorsum illius provincie ymagini vel, ut dicunt, ymago illius provincie insurgebat contra ymaginem Rome et tunc Romani ex improviso mittebant illuc exercitum et provinciam illam sibi subiugabant. Tali arte Romani totum mundum subiugaverunt. [9] Item a colo hic culter -tri, quia ante quam falces essent reperte vites et arbores cum cultellis putabant et colebant; unde hic cultellus -li diminutivum. [10] Item a colo hoc cultrum, idest patella; [11] et hoc colemma -tis, idest commixtio olei ex qua luctatores in palestra ungebantur; unde Martianus Capella (3, 225) 'nilotice fructicis colemmata notabantur'; [12] et hoc colustrum -stri, quod et colustrium dicitur, idest lac concretum in mammis vel potius novum lac quod statim primo mulgetur post fetum, quod cito coagulatur; [13] et hic coluber -bri et hec colubra, quia colit umbram, genus est serpentis, unde hic coluberculus diminutivum et colubrinus -a -um; [14] et hoc colimphium, idest panis qui post meridiem vel post primam laborantibus datur, vel panis azimus in modum virilis membri factus, quo solebant uti agoniste ut essent fortiores; Iuvenalis 'comedunt colimphia pauce'. [15] Item a colo hic et hec cliens -tis; unde hic clientulus -li diminutivum et hec clientula -e et clientela -le, servitium vel multitudo servorum; unde Terentius (Eun. 1039) 'Thais commendavit se patri in clientelam'. [16] Et dicitur cliens quasi colens, a colendis patribus, vel dicitur a cluo -is, quod cluat et defendat dominum suum. [17] Item a colo hoc columen, idest alacritas vel fortitudo; unde Homerus (Hom. Lat. 529) 'hinc patrie columen pugnat mavortius Hector'; [18] unde per compositionem hic et hec incolumis et hoc -me, vel potius ab in et columna ut postea dicetur. [19] Item a colo vel colens per compositionem hic et hec celicola, hic et hec christicola, hic et hec ruricola, agricola. [20] Item colo componitur accolo -lis, assidue colere, idest habitare vel arare; unde hic et hec accola -le; [21] excolo -lis, idest diligenter colere, unde hic et hec excolens -tis qui excolit, vel purus et deliciose et diligenter paratus, et tunc comparatur -tior -simus; unde Iohannes Cassianus ait 'excolentiores cibi anime non adimunt puritatem si cum moderatione sumantur'. [22] Item ab excolo excolicus -a -um, idest bene cultus et diligenter; unde Martianus Capella 'excolicum perstruxit auxioma'; [23] et exqualidus -a -um, ut 'ager exqualidus', quasi excolidus, qui iam a cultura exierit, sicut exconsul qui a consulatu discesserit. [24] Item a colo componitur incolo -lis, idest inhabitare; unde hic et hec incola -le, unde incolatus -tus -tui, idest cultus vel mansio; unde psalmista (Vulg. psalm. 119, 5) 'incolatus meus prolongatus est'. [25] Item ab incolo hic inquilinus, idest advena, quasi incolens aliena: non propriam sedem sed in terra aliena inhabitat. Sed differt inter inquilinum et advenam vel incolam; nam incola non indigenam sed advenam designat. [26] Hec ergo est inter illa differentia: inquilini sunt qui emigrant et non perpetuo permanent, advene vel incole adventicii sunt sed permanentes, idem et accole. Peregrini vero dicuntur quia eorum parentes ignorantur; sunt enim de longinqua regione. Indigene vero sunt inde geniti et in eodem loco nati ubi habitant. [27] Item colo componitur percolo -lis, idest perfecte colere; precolo -lis, idest pre aliis colere; occulo -lis, idest abscondere; recolo -lis, idest rememorari, recordari, ad memoriam reducere vel iterum colere. [28] Colo activum est in omni sua signifìcatione, nisi pro habitare vel arare; tunc est neutrum. Composita vero ab eo si redoleant alterutram predictarum significationum, scilicet habitare vel arare, neutra sunt; in aliis significationibus omnia sunt activa, quod diligentia lectoris distinguat. Item omnia composita ab eo retinent literaturam sui simplicis ubique preter occulo -lis. Item omnia faciunt preteritum in -lui et supinum in -cultum et hec sillaba co ubique corripitur in eis. [29] Item ab occulo quod diximus esse compositum ab ob et colo descendit occultus -a -um et comparatur, et a supino occultu, -u mutata in -o, fìt occulto -tas frequentativum. [30] Item ab occulo -lis hic oculus, quia tegatur pelle cilii vel quia habeat lumen occultum, idest secretum vel intus positum; unde hic ocellus diminutivum; Iuvenalis (6, 578) 'si frictus prurit ocellus'; [31] et oculatus -a -um, et oculosus -a -um, et oculeus -a -um in eodem sensu, scilicet plenus oculis; Plautus (Aul. 555-57) 'quos si Argus servet qui totus oculeus esse dicitur numquam servet'; et oculosus comparatur -sior -simus. [32] Item invenitur oculissimus -a -um, qui plenus est oculis, vel quod frequenter inspicitur ab oculis, sicut dicunt quidam (Paul. Fest. p. 189) 'hostium amice tue oculissimum est eo quod oculi tui aspiciant semper in illud'. Plautus (Curc. 15-16) 'hinc proximum illud hostium oculissimum salve'. [33] Item nota quod oculatus invenitur in alio sensu, scilicet manifestus, apertus, ut 'Fides oculata', idest manifesta et aperta, scilicet que oculis habetur. [34] Item ab oculus oculo -as, ut 'deus oculavit istum', idest dedit ei oculos, et componitur exoculo -as, idest oculos extrahere. [35] Oculus componitur cum monos, quod est unum, et dicitur monoculus, qui unum habet oculum tantum, et lanoculus, qui lanam frequenter adhibet ad infirmos oculos tergendos sive tegendos. [36] Item ocu-lus componitur cum pro vel pre et dicitur procul, adverbium loci, idest longe vel prope; unde Virgilius (ecl. 6, 16) 'serta procul capiti tantum delapsa iacebant'. Dicitur enim procul quasi pro oculis vel pre oculis; sed illud quod pre oculis est potest esse longe et potest esse prope et ideo dicitur procul aliquando longe aliquando prope; unde procul quasi porro ab oculis vel quasi prope oculos, et est ethimologia. [37] Et inde hic proculus -li, fdius qui nascitur patre existente procul a patria; et hec procula, fdia talis; et procula quedam vestis pretiosa, quia de procul ferebatur, unde et dicitur procula quasi procul lata.
Colonna con sottomenu di navigazione
