U 20
[1] VERTO -tis verti versum, permutare, transmutare, unde versilis -le, et verso -as frequentativum, unde versatilis -le, et versito -as aliud frequentativum. [2] Verso componitur adversor -aris, esse vel fieri adversum, unde adversus -a -um, contrarius, oppositus, malus, infelix, et comparatur, unde hec adversitas -tis, et adversarius -a -um; [3] et adversus vel adversum ponitur pro adverbio qualitatis vel loci, ut 'adversus' vel 'adversum illum', et distingue ubi designent locum vel qualitatem, et ponuntur indifferenter, proprie tamen 'adversum te' adversarius, 'adversus te' imitator. [4] Controversor -aris, litigare, decertare, unde hec controversia -e; conversor -aris, simul versati et esse cum aliquo, unde conversabilis -le; [5] diverso -as, variare, obversor -aris, idest conversari, reverso -as, retro versare; [6] tergiversor -aris, idest in varias partes se vertere, decipere, animum quasi tergum huc et illuc vertere, unde tergiversator, deceptor, versipellis, quia animum quasi tergum huc et illuc vertat, nec qualis sit intelligatur, et hec tergiversatio, deceptio, et tergiversabilis -le, deceptorius, habilis ad decipiendum. [7] Item a verto hic vertex -cis, ea pars capitis ad quam capilli colliguntur vel ad quam cesaries vertitur, scilicet postrema vel summa, unde verticosus -a -um, superbus vel cuius capilli in vertice congirantur. [8] Item a verto hec vertigo -nis, globus, convolutio, congiratio, sicut quandoque fit in terra a vento, in capite a morbo, unde vertigineus -a -um, et vertiginosus -a -um, sicut qui vertiginem capitis patitur; et nota quod vertex sepe accipitur pro vertigine, et quod antiqui dicebant vortex et vortigo. [9] Item a verto hec vertebra -e; vertebre sunt ossium partes nodis grossioribus conglobate, scilicet ipse iuncture ossium, quia ad inflexionem membrorum vertuntur; unde et sepe dicitur cardo vertebra, quia vertitur; et hoc vertibulum, idem quod vertebra vel illud instrumentum cum quo carbones vertuntur in fornace. [10] Item a verto hic versus -sus, actus vel passio vertendi, et versus quod constat ex orationibus usque ad distinctionem, et ipsa distinctio, et versus quod constat ex pedibus; et dicitur a verto, quia tam diu debet verti quousque recte constituatur vel quia, sibi prefìxo termino, ultra non progreditur, sed revertitur. Vel a vulgo versus sunt vocati quia scribebant antiqui sicut terra aratur, a sinistra enim ad dexteram primum deducebant stilum, deinde convertebant ab inferiore rursus ab dextera; [11] unde hic versiculus diminutivum, et per compositionem versificor -aris, versus facete, unde versificatorius -a -um, versificabilis -le, versificus -a -um. [12] Item a verto versutus -a -um, astutus, deceptor, quia eius mens in quolibet actu ad quamlibet fraudem facile vertitur, et comparatur, unde hec versutia -e, astutia, contorta sententia. [13] Item a verto versus -a -um, et ponitur sepe pro adverbio qualitatis vel loci et construitur cum accusativo, ut 'versus' vel 'versum civitatem' vel 'illum'; [14] et secundum hoc componitur quorsum, idest versus quam partem, quod sillabicatur quorsumcumque, idest versus quamcumque partem, et orsum, versus hanc partem, et componitur ab hoc et versum, unde deorsum, a de et orsum vel a de et versum. [15] Item componitur cum isto, istorsum, versus istam partem, et cum dextra, dextrorsum, et cum sinistra et dicitur sinistrorsum, versus dextram vel sinistram partem, et cum aliquo, aliquorsum, versus aliquam partem, et cum alio, aliorsum, versus aliam partem, et quaquaversum, ex omni parte, circumcirca. [16] Item a verto hic Vertumnus, deus mercatorum, a vertendis mercibus, et ponitur sepe pro foro, Oratius (epist. 1, 20, 1) 'Vertumnum Ianumque, liber, spectare videris'. Item Vertumnus deus dicitur principiorum vel anni vel diei vel alterius rei, et dicitur sic a vertendis annis vel diebus et sepe ponitur pro ipso anno vel die, Oratius (sat. 2, 7, 14) 'vivere, Vertumnis, quotquot sunt, natus iniquis'. [17] Verto componitur versipellis -le, astutus, deceptor, quia in diversa vultum et mentem vertat vel quia, dum diversis modis decipit, quasi in varias pelles se transvertat. [18] Verto componitur averto, idest removere, ut (Vulg. psalm. 118, 37) 'averte oculos meos ne videant vanitatem'; et avertere1 post tergum vertere, unde aversus -a -um, retro et in aliam partem versus; item invenitur avertor -eris deponens, idest spernere, vilipendere, recusare, Boethius (cons. 1, carni. 1,15) 'heu quam surda miseros avertitur aure'; [19] animadverto, in animo vertere et considerare, intelligere, cogitare, et ponitur pro punire, sicut diximus supra; adverto -is, idest vertere ad, vel perpendere, intelligere; anteverto -is, preintelligere, precognoscere. [20] Converto -is, simul vertere vel ad aliquam sectam et vitam vertere, unde convertibilis -le, et comparatur, et per compositionem inconvertibilis -le; [21] item a converto converso -as frequentativum; et nota quod invenitur secundum quosdam in deponenti genere, convertor -ris, ut ibi 'convertere, domine, captivitatem nostram': sed credimus quod ibi debet esse 'converte, domine, captivitatem nostram'. [22] Item a converto convexus -a -um, undique inclinatus et curvatus, quasi conversus, vel dicitur a conveho -is, quia undique vehatur in circuitum versus, et comparatur, unde hec convexitas, curvitas rotunda sicut est celi; circumverto -is. [23] Deverto -is, deorsum vel de uno loco ad alium vertere, removere, unde devexus, inclinatus, incurvatus, in rotundum versus, quasi deversus, vel dicitur a deveho, quia undique deorsum vehatur, et comparatur, unde hec devexitas; et nota quod proprie celum dicitur convexum vel devexum, vel siquid aliud ita factum sit. [24] Diverto -is, secedere, ire vel variare vel dividere, quasi diversis modis vertere, unde hoc diversorium, idest diversitas viarum, scilicet ubi viator ad callem divertit, vel locus remotus ab alio, vel receptaculum, scilicet hospitium vel hospitale; et dicitur sic vel quia illuc divertimus, vel quia ex diversis viis ibi conveniant, unde de Beata Virgine 'non erat ei locus in diversorio', idest in hospitio. [25] Item a diverto hoc diverticulum, flexus viarum, scilicet ubi una via divertit ab alia, vel ipse callis per quem divertimus ab alia via, quasi diversa via; [26] idem et divortium, quasi divertium, idest via vel semita in diversum tendens, et ponitur generaliter diverticulum vel divortium pro separatione et divisione et subterfugitione; unde et divortium dicitur inter virum et mulierem quotienscumque, dissoluto matrimonio, alter eorum alteras nuptias sequitur, sic dictum a flexu viarum, idest vie in diversa tendentes. [27] Item a diverto diversus -a -um, divisus, separatus, non concors, malus, et comparatur; unde hec diversitas -tis, varietas; et per compositionem diversifico -as; item a diverto diverso -as frequentativum. [28] Everto -is, destruere, ad malum vertere, perversum facere, vel extra vertere vel valde vertere; inverto -is, intro vel valde vertere, perverto -is, destruere, ad malum vertere. [29] Unde hec perpera -re, quasi pervera, morbus qui pervertit faciem, unde sepe ponitur pro perversitate, et inde perperus -a -um, perversus, pravus, unde perpere adverbium, perverse, male, pro quo ponitur sepe perperam. [30] Preverto -is, prevenire, preterire, transire, et prevertor -eris, deponens, in eodem sensu, obverto -is, contra vertere, revertor -ris, retro vertere et redire, quod antiqui dicebant reverto -is; [31] subverto, destruere, que subtus sunt supra vertere et e contrario, vel decipere, seducere; transverto -is, ultra vertere vel ad aliud vertere, obliquare, unde transversus -a -um; [32] et hoc transtrum: transtra dicuntur tabule ubi sedent remiges, quia in transverso sunt posite: hec Virgilius (Aen. 6, 411) vocat iuga. [33] Verto et eius composita faciunt preteritum verti et supinum in -sum, sicut vergo et verro, unde quidam 'verto facit versum, verro, vergo quoque versum'. Item verto et eius composita in -o sunt activa omnia, preter diverto pro secedere et reverto secundum antiquos que sunt neutra, in -or omnia sunt passiva, preter avertor pro spernere et revertor, que sunt deponentia; item convertor et prevertor et passiva sunt et deponentia.
Colonna con sottomenu di navigazione
