Praestemus amico quidquid amoris est, quidquid gratiae, quidquid dulcedinis, quidquid caritatis; futiles hos honores et onera, illis quos praescripserit ratio imponamus; scientes quia numquam vere diligit amicum, cui amicus ipse non sufficit, nisi haec vilia et contemptibilia adiecerit. Cavendum autem magnopere est, ne tenerior affectus maiores utilitates impediat; dum eos quorum ampliori caritate complectimur, ubi magna spes fructus uberioris elucet, nec absentare volumus, nec onerare. Haec est enim amicitia ordinata, ut ratio regat affectum, nec tam quid illorum suavitas, quam quid multorum petat utilitas attendamus. Recordor nunc duorum amicorum meorum, qui licet exempti praesentibus, mihi tamen vivunt, semper que vivent. Quorum primum in initiis meae conversionis, quadam mihi morum similitudine et studiorum parilitate comparaveram, cum adhuc essem adolescens; alterum ab ipso fere pueritiae suae tempore a me electum, et multifarie multis que modis probatum, cum iam aetas mihi variaret capillos, in summam amicitiam assumpsi. Et illum quidem nullo adhuc curae pastoralis onere pressus, nulla rerum temporalium sollicitudine distentus, claustralium deliciarum et spiritalium dulcedinum, quibus tunc initiabar, socium consortem que delegeram; nihil exigens, nihil praestans praeter affectum, et ipsius affectus suave quoddam prout caritas dictabat indicium. Istum iam iuvenem in meae sollicitudinis partem ascitum, in his sudoribus meis habui coadiutorem. Inter utramque hanc amicitiam, memoria praeeunte discernens, video priorem inniti magis affectui, alterum rationi; quamvis nec illi affectus defuerit, nec illum ratio deseruerit. Denique prior in ipsis amicitiae nostrae principiis ereptus mihi eligi potuit, sicut praescripsimus, non probari; alter a puero ad mediam aetatem dimissus mihi, et a me dilectus, per omnes amicitiae gradus, quousque talium potuit imperfectio, me cum ascendit. Et primum quidem virtutum eius contemplatio illi meum inclinavit affectum; quem ego olim ab australibus partibus in aquilonalem hanc solitudinem duxi; ego regularibus disciplinis primus institui. Ex tunc ipse victor corporis, laboris etiam et inediae patiens, plurimis exemplo fuit, admirationi multis, mihi gloriae et delectationi. Onerosum nulli, sed omnibus gratum intuebar. Ingrediebatur et egrediebatur pergens ad imperium seniorum, humilis, mansuetus, gravis moribus, sermone rarus, indignationis nescius, murmuris et ranconis et detractionis ignarus; incedebat quasi surdus non audiens, et sicut mutus non aperiens os suum. Ut iumentum factus est, sequens obedientiae frenum, et iugum disciplinae regularis mente et corpore infatigabiliter portans. Ingressus aliquando adhuc puer cellam infirmorum, correptus est a sancto patre et praedecessore meo, quod tam cito puer se quieti inertiae que dedisset; sic erubuit, ut mox egressus, tam ferventer corporalibus se subderet exercitiis, ut multis annis nec cum gravi aegritudine urgeretur aliquid sibi de consueto rigore laxaverit. Haec eum mihi invisceraverant miris modis, et ita in animum induxerant meum, ut mihi eum de inferiori socium, de socio amicum, de amico amicissimum facerem. Videns enim eum in quosdam canos virtutis et gratiae profecisse, fratrum usus consilio, onus ei subprioratus imposui. Quod quidem invitus, sed quia totum obedientiae sese devoverat, modeste suscepit. Egit tamen me cum multis secreto, ut dimitteretur, praetendens aetatem, praetendens inscitiam, praetendens amicitiam qua iam initiabamur; ne forte hac occasione vel minus diligeret, vel diligeretur minus. Sed his nihil proficiens, coepit libera voce quidquid timebat utrisque, quidquid sibi in me minus placebat, humiliter et modeste proferre in medium; sperans, ut postea confessus est, hac me praesumptione offensum, ad id posse quod petebat, facilius inclinari.
Sed haec eius mentis vocis que libertas, amicitiae nostrae cumulum addidit; quia volebam eum amicum habere non minus. Cernens tunc ille me gratum habere quod dixerat, humiliter respondisse ad singula, satis dedisse de omnibus, se non modo nihil offensionis, sed insuper copiosiorem fructum percepisse; coepit me et ipse arctius solito diligere, habenas laxare affectui, et meo se pectori totum infundere. Ita et mihi eius libertas, et mea sibi probata patientia est. Ego quoque vicem rependens amico, accepta occasione durius obiurgandum putavi, nec quibusdam quasi conviciis parcens, eum libertati meae nec impatientem reperi, nec ingratum. Coepi deinde consiliorum meorum ei revelare secreta, et fidelis inventus est. Ita inter nos amor crevit, concaluit affectus, caritas roborabatur, donec ad id ventum est, ut esset nobis cor unum et anima una, idem velle et idem nolle, esset que hic amor timoris vacuus, offensionis nescius, suspicione carens, adulationem exhorrens. Nihil inter nos simulatum, fucatum nihil, nihil inhoneste blandum, nihil indecenter durum, circuitus nullus, nullus angulus, sed omnia nuda et aperta; qui meum pectus quodammodo suum putarem, et eius meum, ipse que similiter. Ita in amicitia recta linea gradientibus, nullius correptio indignationem, nullius consensio culpam pariebat. Unde se amicum in omnibus probans, meae paci, meae quantum poterat prospiciebat quieti. Ipse se periculis obiiciebat, scandalis emergentibus obviabat. Volebam ei aliquando aliquid de his temporalibus, quia iam infirmabatur, praebere solatium; sed ille prohibebat cavendum dicens: ne amor noster secundum hanc carnis consolationem metiretur; ne id magis carnali affectui meo quam eius necessitati ascriberetur, et sic mea auctoritas minueretur. Erat igitur quasi manus mea, quasi oculus meus, baculus senectutis meae. Ipse spiritus mei reclinatorium, dolorum meorum dulce solatium; cuius amoris sinus excipiebat laboribus fatigatum, cuius consilium recreabat tristitia vel moerore demersum. Ipse commotum pacificabat; ipse leniebat iratum. Quidquid minus laetum emergebat, referebam ad eum; ut quod solus non poteram, iunctis humeris facilius sustinerem. Quid ergo? Nonne quaedam beatitudinis portio fuit, sic amare et sic amari; sic iuvare et sic iuvari; et sic ex fraternae caritatis dulcedine in illum sublimiorem locum dilectionis divinae splendorem altius evolare; et in scala caritatis nunc ad Christi ipsius amplexum conscendere, nunc ad amorem proximi ibi suaviter repausaturum descendere? In hac igitur amicitia nostra quam exempli gratia inservimus, si quid cernitis imitandum, ad vestrum id retorquete profectum. Sed ut tandem collationem hanc nostram, vel sole ruente claudamus, ab amore profectam amicitiam non dubitatis. Qui vero semetipsum non amat, alium amare qui potest, cum ex similitudine amoris quo ipse sibi carus est, amorem proximi debeat ordinare? Se autem non diligit, qui turpe aliquid et inhonestum, vel a se exigit, vel sibi impertit. Primum igitur est ut semetipsum quisque castificet, nihil sibimet indulgens, quod indecens sit; nihil sibi subtrahens, quod utile sit. Sic vero se ipsum diligens, diligat et proximum, eamdem regulam sequens. Sed quia hic amor multos colligit, ex ipsis eligat quos ad amicitiae secreta lege familiari admittat, in quem suum copiose infundat affectum; denudans pectus suum usque ad inspectionem viscerum et medullarum, cogitationum et intentionum cordis. Eligatur autem non secundum affectionis lasciviam, sed secundum rationis perspicaciam; similitudine morum et contemplatione virtutum. Deinde sic se impendat amico, ut levitas omnis absit, iucunditas assit; nec ordinata desint benevolentiae et caritatis officia vel obsequia. Iam exinde probetur fides eius, probetur honestas, probetur patientia. Accedat paulatim consiliorum communio, assiduitas parilium studiorum, et quaedam conformatio vultuum. Sic enim conformari sibi debent amici, ut statim cum alter alterum viderit, etiam similitudo vultus unius in alterum transfundatur; sive fuerit deiectus tristitia, sive iucunditate serenus.
Ita electus atque probatus, cum certum tibi fuerit, quod nihil velit, quod dedeceat, vel petere ab amico, vel praestare rogatus; constiterit que tibi amicitiam eum virtutem putare, non quaestum; adulationem fugere, detestari assentationem; inventus que fuerit liber cum discretione, patiens in correptione, firmus et stabilis in dilectione; tunc illa spiritalis sentitur dulcedo, quam bonum scilicet et quam iucundum, habitare fratres in unum. Quam utile tunc dolere pro invicem, laborare pro invicem, onera sua portare invicem, cum unusquisque pro altero semetipsum neglegere dulce habet; alterius voluntatem suae praeferre, illius necessitati magis quam suae ipsius occurrere; adversis semet opponere et exponere. Interea quam dulce habent conferre invicem, sua studia mutuo patefacere, simul examinare omnia, et de omnibus in unam convenire sententiam. Accedit et pro invicem oratio, quae in amici memoria tanto efficacius, quanto affectuosius ad Deum emittitur, profluentibus lacrimis, quas vel timor excutit, vel affectus elicit, vel dolor educit. Ita pro amico orans Christum, et pro amico volens exaudiri a Christo, ipsum diligenter et desideranter intendit; cum subito et insensibiliter aliquando affectus in affectum transiens, et quasi e vicino ipsius Christi dulcedinem tangens, incipit gustare quam dulcis est, et sentire quam suavis est. Ita a sancto illo amore quo amplectitur amicum, ad illum conscendens, quo amplectitur Christum; spiritalem amicitiae fructum pleno laetus ore carpebit; plenitudinem omnium expectans in futurum; quando timore sublato quo nunc pro invicem metuimus, et solliciti sumus, omni adversitate depulsa, quam oportet nunc ut pro invicem sustineamus, mortis insuper aculeo cum ipsa morte destructo, cuius nunc punctionibus plerumque fatigati, necesse est ut pro invicem doleamus, securitate concepta, de summi illius boni aeternitate gaudebimus; cum haec amicitia ad quam hic paucos admittimus, transfundetur in omnes, et ab omnibus refundetur in Deum, cum Deus fuerit omnia in omnibus.