Tasti di scelta rapida del sito: Menu principale | Corpo della pagina | Vai alla colonna di sinistra

Colonna con sottomenu di navigazione


immagine Dante

Contenuto della pagina


-
Menu di navigazione

Uguccione da Pisa
Derivationes

A 119

[1] ALO -lis -lui altum vel alitum, unde duplicia verbalia altor et alitor, altrix et alitrix, altio et alitio, et altus -tus -tui et alitus -tus -tui, idem quod alitio, et alitus quandoque pro spiritu et pro spiratione, et hoc alimen -nis, idest nutrimentum; [2] et ab alo vel ab alitus, ut dicit Priscianus, venit alo -las, idest spirare, alitum emittere vel redolere, unde alatus -tus -tui, idest odor, unde Martianus 'alatu pasci foverique docuerat'; [3] et hec aloa, arbor suavissimi odoris, cuius lignum vice thimiamatum in altaribus adoletur; et inde hec aloes -is, pro quodam unguento amatissimo inde facto vel specie; et hic alabastrites, lapis candidus intinctus variis coloribus, unde alabastrum, vas unguentarium inde factum; [4] et componitur cum ex, et fìt exalo -las, idest foras emittere vel de vita recedere, et est neutrum sicut et suum simplex. [5] Item componitur alo -las cum an vel ana, quod est sursum, et fìt anelus -a -um, unde quidam vitiose aspirant, et inde anelus idest anxius, unde anelitus -tus -tui, et anelosus -a -um, et hec anelia, idest pugna, et anelo -las, idest anxiari. [6] Item ab alo -lis hic et hec altilis et hoc aitile, idest res que ad hoc alitur ut pinguior occidatur, ut porci et volucres domestice; et dicitur quandoque substantive hec altilis et quandoque hoc aitile, unde in Evangelio 'tauri mei et altilia occisa'; et hic altellus -li, idest Romulus, eo quod a lupa mirabiliter sit altus, idest nutritus; vel altellus quasi altus, idest nutritus, in tellure: non enim iacuit in cunis sed in terra; et hec alitudo -dinis, idest pinguedo; [7] et hic alumnus -ni, idest qui nutrit et qui nutritur, unde hic alumnulus -li diminutivum, et alumnatus -a -um, idest nutritus, unde Martianus 'secretis sanctioribus alumnate'; et hec alumna, que nutrit et nutritur, unde alumnula diminutivum; et ab alumnus alumno -as -avi, idest nutrire, verbum activum. [8] Item ab alo hic alifanus, parvus sciphus, quasi alens infantes. [9] Item ab alo vel ab alimen hoc alimentum, et hec alimonia pro eodem, scilicet quod habetur ad alendum, unde pluraliter hii alimones -num, idest nutritores, et hec alicaria -e, idest meretrix, que questus gratia curiam sequitur ut ibi alatur, ex quibus videtur componi et hic alietus -ti 'lo smerelio', unde Ovidius in Methamorphoseos" 'et modo factus avis fulvis alietus in alis'. [10] Item ab alo hec ala -le, quia ea pullos alit avis, unde hoc alabrum -bri, illud in quo fila vertuntur, unde quidam 'vertitur hoc alabro quicquid net femina fuso'; et nota quod fìlum a colo ducitur in fusum, a fuso in alabrum, hinc in girgillum, hinc in glomicellum, hinc in pannum, postea in telam; ale etiam dicuntur milites, quia sicut gallina alis protegit pullos, sic milites suis clipeis cooperiunt et protegunt pedites; ala etiam pars pilosa sub brachiis, que etiam dicitur ascella, quia ex eis brachia cillentur, idest moventur; [11] et ab ala alatus -a -um, qui habet alas, et hic et hec ales -tis pro ave et pro veloci, quia alis alta conscendat; alites si adversa nuntient inhibe dicuntur, quia inhibeant, idest prohibeant et vetent; si prospera prepetes, quia omnes aves volantes priora petunt; et hec alaris -ris, idest turma equitalis, et hec alarica -ce, asta militum habens ferrum quadratum, quasi ad modum quatuor alarum; et ala componitur aliger -ra -rum, et hic et hec alipes -dis, idest velox, quasi habens alas in pede; [12] et ab alo almus -a -um sanctus, pulcher, nutriens, et secundum Rabanum hec alnus -ni arbor, eo quod amne alatur, unde alnetum locus ille ubi crescunt alni. Et ab alo alvus -vi, receptaculum omnium sordium, vel potius derivabitur postea ab abluo -is. [13] Item ab alo hec alcedo -nis, idest avis quedam que ceteris avibus sedulius pullos alit, unde Plautus in Penulo 'cum ibi alcedo pullos educit suos', et hec aluta -te pellis, que tincta dicitur vulgariter cordovese, quia alit pedes, unde Iuvenalis (7, 192) 'appositam nigre lunam subtexit alute'; et inde hic alutarius -rii, idest ille pelliparius qui operatur tinctas vel tanatas pelles, vel qui eas tingit. [14] Item ab alo hoc alumen -nis, vel a lumine, eo quod ceteris coloribus lumen prebeat vel alimentum; et hic aliptes -tis plagarum curator, qui eas fomentis alit, idest sanat, unde Iuvenalis 'grammaticus, rethor, geometer, pictor, aliptes'. [15] Item ab alo hic olus -eris dicitur quelibet herba ortulana ut atriplex, brassica, porrum, olisatrum, et dicitur olus ab alendo, quia primum homines alerentur de olere quam fruges vel carnes ederent; olus etiam dicitur cibus inde factus et summitas herbarum, unde hoc olusculum diminutivum, et olerinus -a -um; [16] et hic olitor -oris, idest ortulanus, idest olerum custos; Oratius 'olitoris aget mercede caballum'; olitor etiam dicitur fimarius, qui portat fìmum, ab oleo -les; et olero -as, olera plantare vel oleribus plantare, unde Cecilius 'meum ortulum plus olero quam stercoro', et componitur deolero, et exolero, valde olerare vel olera auferre, et est neutrum cum omnibus suis compositis. [17] Alo componitur coalo -lis, idest crescere, quod et secunde invenitur coaleo -es, unde coalesco, verbum inchoativum, et hic caulis -lis: et est caulis generaliter herbarum vel olerum medius frutex, qui vulgo tirsus dicitur, quia a terra sursum conscendat, ex quo tractum est, ut specialiter quoddam genus olerum caulis diceretur, quia tirsus ipsius amplius ceteris oleribus coalescit, idest crescit.