D 77
[1] DO das dedi datum; hinc hic dator -ris et datus -a -um, unde hec datio -nis et datim adverbium, idest de dato in datum, unde Plautus in Gurgulione 'tum isti qui ludunt datim servi scurrarum'; [2] et hoc datum -ti et dativus -a -um quod datur et hic dativus pro ilio casu, et daticius -a -um, idest facilis ad dandum; et daticii dicuntur dediticii, scilicet qui vel vieti vel vincendi tradunt se hostibus victoribus. [3] Et hinc dodrans -drantis, idest quadrans, scilicet quarta pars assis vel IX uncie, vel malina quando mare crescit et decrescit; et hic danus, idest fenerator, unde hic danista in eodem sensu. [4] Item a do hec Dodona, idest dea glandium, et Dodona dieta est quedam silva Epiri, a dando dona, idest glandes, hominibus, unde dodoneus -a -um. [5] Item a do das hec dextera -re, per sincopam dicitur dextra, quia ipsa pignus pacis et testis fidei solet dari, vel quia ea damus, unde hic dextrarius, qui per dextram ducitur, et dextro -as, quod componitur addextro -as, idest per dextram ducere, et hic et hec dextralis et hoc -le, unde dextralis dicitur securis, idest dextre habilis, et dextralia dicuntur ornamenta quedam que sunt communia viris et feminis et ampia et ante manicas portantur. [6] Et per compositionem hoc dextrocherium, idest ornamentum dextre, quasi dextrochirium, a dextra et chyros quod est manus, et est torques aureus, ut dicunt. [7] Item componitur dextrorsum, idest in dextram partem vel versus dextram partem, a dextra et orsum, et dextroversum, in eodem sensu, a dextra et versus. [8] Item componitur hic ambidexter -tri, ille qui utraque manu utitur pro dextra, sicut fuit Aot ut habetur in libro Iudicum. [9] Item a dextra dexter -a -um, idest ex illa parte, vel bonus et propitius, prosper, et comparatur -rior -rimus vel dextimus. [10] Item a do et esca, hic discus, quasi dans escas, idest scutella, quia apponat escas, unde disculus -li diminutivum et discoforus, discum ferens, et hic et hec et hoc discumbens -tis, ad discum sedens; vel discus potius derivatur a scus, quod postea et melius distinguemus. [11] Item a do hec daps vel dapes, genitivo dapis, sed nominativus singularis non est in usu, idest epulum; sed dapes nobilium, epule privatorum, vel dapes deorum, epule hominum; unde hic et hec dapsilis et hoc -le, idest largus et precipue in cibis, et comparatur, unde dapsiliter et hec dapsilitas -tis, idest largitas. [12] Item a dapes hic et hec et hoc dapax, loquax et facundus ex cibo, et dapaticus, quod et dapiticus invenitur, idest manifestus, apertus vel largus, dapsilis, munifìcus et magnifìcus, unde dapatice adverbium, idest manieste vel large, dapsiliter, magnifice, munifìcenter. [13] Item a dapes dapino -as, idest largiri, et precipue victum, et est activum, unde Plautus in Captivis (897) 'eternum tibi dapinabo victum'. Dapes componitur dapifer -a -um, qui fert dapem. [14] Item a do pluraliter hec datiora horum -tiorum, quoddam instrumentum fabrile ut forceps; [15] et hec dos -tis, quod datur marito ab uxore quando nubit; donatio quod datur eidem ab eodem per devirginationem, parafernum quod datur eidem ab amicis post nuptias per aliquot dies, secundum consuetudinem diversarum terrarum; et dicitur parafernum a para, quod est iuxta, et fernos, quod est dos, quia iuxta et post dotem datur. [16] Et nota quod antiquus ritus erat ut maritus et uxor invicem se emerent et dotarent, ne uxor videretur ancilla, et ideo dicunt dici dotem, idest do item, quia, precedente in nuptiis viri donatione, sequitur dos uxoris. [17] Et nota quod dos quandoque proprietas dicitur et virtus alicuius, unde Boetius in libro De consolatione primo (2, 4, 6) 'ut breviter omnes dotes eius includam, patri similis est'. [18] Et a dos hic et hec dotalis et hoc -le, idest doti ascriptus vel in dote habitus, et inde dotaliter adverbium et dotalicius -a -um, idem quod dotalis, unde hoc dotalicium -cii, idest dos vel dotis pretium. [19] Item a dos dotatus -a -um, qui dotem habet, et comparatur, unde dotate -tius -sime adverbium et dotatim similiter adverbium, idest abundanter; et per compositionem indotatus -a -um, idest sine dote, non dotatus. [20] Item a dos doto -as, verbum activum cum omnibus suis compositis. [21] Do das componitur cum ad et dicitur addo -dis -didi -ditum, adiungere vel apponere, unde hoc additamentum -ti, idest additio; [221 et cum ab abdo -dis -didi -ditum, idest abscondere, removere, unde hoc abditorium -rii, locus habilis ad abdendum; [23] et cum conet dicitur condo -dis -didi -ditum, idest facere, edificare, construere, et ponitur quandoque pro suo composito, scilicet pro abscondere; [24] a condo venit hic conditor -ris et conditus -a -um et hec conditio -nis, et est per t: condicio per c aliud est ut supra diximus; unde hic et hec conditionalis et hoc -le et inde conditionaliter: vide ne decipiaris in signifìcatione, unde diligenter inspice an conditionalis scribatur per t an per c. [25] Item a condo hic condilus -li, nodus, et precipue qui apparet in articulis digitorum pugno clauso, quo solemus quandoque capita puerorum ludendo percutere, et maximam infert lesionem, unde Martianus Capella (i, 88) 'ictibus crebris verticem complicatis in condilos digitis vulnerabat'; [26] et inde condilomaticus -a -um, idest nodosus, pustulosus: inde condilomatica passio dicitur manuum nodositas, vel etiam aliorum membrorum, que piena est scilicet pupulis grossis quasi nodis; et hec condilomata quoddam genus glandium ad instar digitorum vel nodorum minutorum. [27] Item a condo hic cuneus, idest agmen, sed potius a coeo ut postea dicetur; et hic condus -di, quoddam genus sciphi; et hic condo -onis, idest gladiator; et hoc condolium -lii, idest anulus. [28] Invenitur etiam condio -dis -divi -ditum quarte coniugationis et simplex, et potest derivari a condus, idest saporare, dulcorare, et est activum; et inde hoc condimentum -ti. [29] Condo componitur abscondo -dis et recondo -dis, et habent duo preterita et duo supina, scilicet abscondidi et abscondi, et recondidi et recondi, absconditum et absconsum, reconditum et reconsum; unde absconditus -a -um et absconsus -a -um, reconsus -a -um et reconditus -a -um. [30] Item componitur do das circumdo -das circumdedi -datum; [31] et cum cretum et dicitur credo -dis, sed de hoc supra diximus; [32] et cum de et dicitur dedo -dis dedidi -ditum, idest reddere se victum vel vincendum hostibus victoribus, unde deditio -onis, talis redditio, et dediticius -a -um, qui sic se tradit; dediticius etiam dicitur qui de sua provincia ad aliam se tradit. [33] Invenitur etiam dedere pro dare sive donare et pro tradere, unde Iosephus in XIIII 'milicie reus et civitatis deditor existat'. [34] Item componitur edo -dis -didi -ditum, idest dicere, manifestare, emittere, parere, componere, exponere, proferre, producere, dare; inde editus -a -um, idest altus vel manifestus vel natus vel emissus, compositus et expositus et comparatur. [35] Item componitur cum in et dicitur indo -dis -didi -ditum, idest imponete, immittere, inserere, inferre, indicere, inducere vel dicere sive foras emittere; [36] prodo -dis -didi -ditum, idest tradere vel manifestare vel procul dare vel expellere, unde Virgilius 'prodimur atque italis disiungimur oris', quod autem hic quidam glosant, 'idest periculis damur', ethimologia est; [37] perdo -dis -didi -ditum, idest amittete, et perdere idest delere, destruere: equivocatione istius verbi fuit deceptus Cresus in responso sibi dato ab Apolline, scilicet 'Cresus perdet Halim transgressus maxima regna'; [38] unde perdix -cis, avis adeo fraudulenta ut alteri perdici ova diripiens foveat, sed fraus fructum non habet: nam cum pulii proprie genitricis vocem audierint, naturali quodam instinctu hanc que fovit relinquunt et ad eandem que genuit revertuntur; preterea avis est adeo immunda quod masculus in masculum insurgit et obliviscitur sexum libido preceps, et si masculus nidum sue coniugis invenit destruit et ova absorbet: dicitur ergo perdix a perdendo, quia amittat altera ova et altera foveat, vel quia destruat nidum; vel dieta est perdix a Perdice, nepote Dedali, quem fabula dixit in illam avem mutatum fuisse. [39] Item do componitur cum pre et dicitur predo -dis -didi -ditum, idest pre aliis dare, scilicet honorare, prerogare, preponete, ornare; [40] et cum pessum adverbio loci, idest sub pedibus scilicet subtus, et dicitur pessumdo -das -dedi -datum, idest sub pedibus dare scilicet conculcare, prosternere, supponete; [41] et cum ob et dicitur obdo -dis -didi -ditum, idest opponere, occultare, occulere, subponere, claudere; [42] et cum re et dicitur reddo -dis -didi -ditum, unde redditus -tus -tui, idest redditio vel id quod redditur; [43] et cum sub et dicitur subdo -dis -didi -ditum, idest supponere, subiugare; [44] et cum trans et dicitur trado -dis -didi -ditum, idest prodere vel dare vel transferre, et abicitur -ns iuxta illam regulam: quotiens trans componitur cum dictione incipiente a d vel ab n vel ab i consonante abicit n et s, ut trado, traduco, trano, traicio; [45] et cum venum, quod est supinum huius verbi veneo, et dicitur venumdo -das -dedi -datum, idest vendere, et ex eisdem componitur vendo -dis -didi -ditum, quod componitur divendo -dis -didi -ditum, idest divise vendere. [46] Et notandum quod do et omnia composita ab eo sunt activa; et omnia composita ab eo transeunt ad tertiam coniugationem, exceptis tribus circumdo, pessumdo, venumdo que remanent in prima coniugatione. Item omnia ab eo composita que sunt tertie coniugationis faciunt preteritum in -didi et supinum in -ditum, ut addo -didi -ditum. [47] Composita tamen a condo, ut abscondo et recondo, habent duo preterita, scilicet in -didi et in -di sine geminatione, et duo supina, scilicet in -ditum et in -sum. [48] Item hec sillaba da corripitur in hoc verbo do das ubique, idest et in verbo et supino et participio, unde debet dici circumdabat, circumdare, venumdare, circumdatus, venumdatus, circumdatur, ut semper da corripiatur ubicumque invenitur ante fìnem in hoc verbo. [49] Ex his patet quod verecundor -aris et iocundor -aris non sunt composita a do das: sic enim diceretur iocundatur, verecundatur, iocundatus, verecundatus, penultima correpta, quod omni caret ratione: a vereor ergo derivatur verecundus et a
verecundus verecundor -aris. Item a iocus iocundus et a iocundus iocundor -aris. Vide ergo ne potius insanos sequendo insanias quam sanos sectando veritati adhereas.
Colonna con sottomenu di navigazione
