G 14
[1] GALA grece, latine dicitur lac, unde galacticie -arum, delicie, lautitie, scilicet cibi delicati, proprie ex lacte et intestinis facti, unde galacti ciosus -a -um, deliciosus. [2] Item a gala dicuntur Gualenses, quia albi et flavi sunt; unde hec Gualia -e, regio eorum, et hinc hic et hec gualensis et hoc -se, gentile; vel Gualenses quasi valenses, idest valentes ensibus, quia multum valent in ensibus. [3] Item a gala hec Galilea -e, regio Palestine, sic dieta quia gignat candidiores homines quam alia regio Palestine; et hinc galileus. Galileus interpretatur volubilis, unde sepe invenitur 'galilei sunt', idest volubiles. [4] Item a gala hec Galitia -e, quia gignat homines candidiores reliquis Yspanie populis, unde galitianus -a -um, gentile. Hii Galitiani grecam originem sibi asserunt, unde et naturali ingenio calent, siquidem fertur post fìnem troiani belli Teucrum, morte Aiacis fratris invisum patri Telamoni, dum non reciperetur in regnum, Ciprum concessisse, ibique urbem nomine antique patrie Salaminam condidisse; et inde ad Galitiam profectus est et, positis sedibus, ex loco genti nomen dedit. [5] Item a gala hec galla, instrumentum cerdonum, quo coria purgantur et dealbantur. [6] Et galla etiam dicitur quedam herba et fructus quercuum, unde fit quasi pulvis ad aptanda coria, qui similiter galla vocatur; unde gailarius vel gallicarius, idest cerdo qui cum galla operatur, et adiective declinatur gailarius -a -um vel gallicarius -a -um, quod pertinet ad gallam. [7] Galla etiam fuit nomen cuiusdam mulieris: Iuvenalis (1, 126) 'profer Galla caput'. [8] Item a gala gallus -a -um, tam pro gente quam pro nomine illius gentis, et dicti sunt Galli a candore corporis: secundum diversitatem celi et facies hominum et colores et corporum qualitates et animorum diversitates existunt, et hinc Romanos graves, Graios leves, Afros versipelles, Gallos natura feroces atque acriores ingenio videmus, quod natura climatum facit. Inde invenitur sepe apud auctores quod nomina gentium predieta designant predictas proprietates, ut 'ille est afer', quasi malignus et versipellis, unde Lucanus (3, 302) 'non graia levitate fidem'. [9] Et inde hec Gallia -e, regio eorum; et sunt tres Gallie, scilicet cornata, togata, bra-cata: Gallia cornata est Lombardia, scilicet ab Alpibus usque ad Rubiconem; Gallia togata est ab Alpibus usque ad mare britannicum; bracata que Reno adiacet, ut pars Burgundie, Lotaringia' Flandria, Colonia, terra Lingonensium, et quedam alie regiones continentur in Gallia bracata. [10] Et hinc gallus -a -um gentile, unde gallicus -a -um et gallicanus -a -um, qui ex Gallia aliquid affert . Proprie tamen: gallus, qui ex Gallia natus est, gallicus, qui ex Gallia latus, gallicanus, qui ex Gallia aliquid affert. [11] Item a Gallia galliacus -a -um, idest gallicus. Item a gallus hic et hec Galata -e, nomen populi, ad quem scripsit apostolus, unde hec Galathia, provincia eorum, [12] et per compositionem gallogrecus -a -um: Gallogreci idem sunt qui Galathe; et hinc hec Gallogrecia -e, eadem regio que et Galatia, siquidem ohm Galli, in auxilium a rege Bithinie evocati, regnum cum eo, peracta Victoria, diviserunt, sicque de eisdem Grecis admixti primum Gallogreci dicti sunt, et eorum regio Gallogrecia. [13] Nunc ex antiquo nomine Gallorum Galathe dicuntur, et eorum regio Galatia dicitur, et hinc gallogrecus -a -um et hic et hec Galatha -e, gentilia; et nota quod Gallus fluvius est Frigie, de quo homines potantes redduntur insani et ebrii; [14] unde sacerdotes Cybeles dicti sunt Galli ab ilio fluvio ubi colitur Cybeles, de quo potantes in sacrifìcio nimietate furoris agitabantur quasi vini nimietate; [15] vel dicti sunt Galli quasi gallinacei, quia castrati sunt; et per compositionem hic archigallus -li, idest archipresbiter eorum, quasi princeps Gallorum. [16] Item a gala hoc galbanum, genus pigmenti vel sucus et lac ferule, unde hoc galbanum quidam color inde factus est. Et hinc galbaneus -a -um, et hoc galbanum, quoddam genus vestium dictum a galbaneo colore, qui est sublucidus et subalbus cum pallore, unde Iuvenalis' [17] Item a gala hec galatia -e, gemma cristallina grandinum et candorem et figuram et adamantis duritiam habens, et hic galathites -tis similiter lapis pretiosus, colore cinereus, sed ideo sic dictus quia succum de se lacteum, attritus, emittat. [18] Item a gala hoc galamma -tis, idest velamen capitis candidissimum, unde Martianus 'Iuno tecto capite aureo galamate renidebat'. [19] Et per compositionem a gala et xios, quod est circulus, dicitur hic galaxios, vel galaxia -e, idest lacteus circulus qui vulgo dicitur via sancti Iacobi. [20] Item a gala hec gula -e, anterior pars colli; posterior cervix dicitur. Et dicitur gula a gala, quia illa pars colli precipue solet esse candida; vel gula dicitur a gutture; unde gulosus -a -um, idest leccator, et comparatur -sior -simus, [21] unde gulose -sius -me adverbium, et hec gulositas et hic gulo -nis et hic gulonus -ni, ambo pro leccatore, et gulo -as, quod non est in usu, [22] sed componitur degulo -as, idest devorare, vel gulam a mantello vel alia re auferre, vel valde gulam aptare: quod autem dicitur degulare quasi gule dedere, et degulator quasi gule deditus, ethymologia est; [23] ingulo -as, in gulam mittere et devorare, vel ingulare est mantellum vel aliud gule aptare; transgulo -as, idest ultra gulam deorsum immittere, scilicet transglutire. [24] Item componitur cum stringo et dicitur strangulo -as, idest stringere gulam et interfìcere. Gulo -as activum est cum omnibus suis compositis et corripit hanc sillabam gu-, [25] Item a gula glutio -tis, idest absorbere, unde hic gluto -nis, idest leccator, devorator. [26] Vel gluto quasi guluto, a gula, et hoc gluten -nis, terra tenax, utilis ad compages navium et aliorum vasorum, quod et bitumen dicitur; [27] unde glutineus -a -um, de glutine existens vel ad gluten pertinens, et glutinosus -a -um, idest plenus glutine vel tenax, et hoc glutinum, unde hoc glutinarium, idem quod glutinum, quicquid coniungit, scilicet vinculum: proprie tamen glutinum est illud tenax quod fìt de glutine ad aliquid liniendum. [28] Et a glutinum fit glutino -as, idest coniungere glutino, colligare; unde glutinanter et glutinatim, idest coniunctim, et componitur agglutino -as, idest adiungere, alligare; conglutino -as, idest coniungere; reglutino -as. Et est glutino activum cum omnibus suis compositis. [29] Glutio componitur conglutio -tis, idest simul glutire; deglutio -tis, idest valde et deorsum glutire, vel a gula iam ingulatum emittere, et, in eodem sensu, eglutio -tis; [30] inglutio -tis, intro glutire, unde hec ingluvies -ei, idest voracitas; unde ingluviosus -a -um, idest vorax; vel ingluvies componitur ab in et gula, quasi in gulam veniens; [31] preglutio -tis, idest ante glutire; reglutio -tis, idest iterum glutire vel retro a gula eicere; transglutio -tis. Glutio neutrum est cum omnibus suis compositis et producit giu-, [32] Item a gula hic gladius. Gladius generaliter dicitur ensis in prelio, sed ensis ferrum tantum, gladius vero totus, sed proprie dicitur gladius quasi guladius, quia gulam dividit: nam cetera membra securi magis solent truncari, sed collum gladio tantum, et ad hoc primum factus est, et est ethymologia; [33] unde hic gladiolus, diminutivum; gladiolus etiam dicitur quedam herba, quia foliis sit gladiis similis, tirso cubitali, floribus purpureis. [34] Item a gladio hec clades -dis, quasi glades. Proprie quidem clades dicitur pestilentia que fit per gladium, per interfectionem factam a gladio; quid ergo differat a calamitate facile ex superioribus perpenditur. Unde hec cladecula -le, diminutivum. [35] Item a gladio gladio -as, gladiis dimicare, unde hic gladiator -ris, qui gladiis dimicat, et est nomen cuiusdam offìcii quod olim Rome exercebatur in arena. [36] Unde hec gladiatura -re, ars illa, ludus ille, et gladiatorius -a -um, quod pertinet ad gladiatorem vel quod exercetur a gladiatore; unde gladiatorius ensis, idest ensis gladiatoris, et gladiatorius ludus, idest ludus qui exercetur a gladiatore. [37] Gladio componitur congladio -as, idest simul gladiare; digladio -as, idest diversis modis gladiare: gladio in hac significatione cum suis compositis est neutrum. [38] Item gladio -as, idest gladio interfìcere, et in hac significatione cum suis compositis est activum.
Colonna con sottomenu di navigazione
