XIII
Magnifico atque victorioso domino domino Cani Grandi de la Scala
sacratissimi Cesarei Principatus in urbe Verona et civitate Vicentie Vicario
Generali, devotissimus suus Dantes Alagherii florentinus natione non moribus,
vitam orat per tempora diuturna felicem et gloriosi nominis perpetuum
incrementum. Inclita vestre Magnificentie laus, quam fama vigil volitando
disseminat, sic distrahit in diversa diversos, ut hos in spem sue prosperitatis
attollat, hos exterminii deiciat in terrorem. Huius quidem preconium, facta
modernorum exsuperans, tanquam veri existentia latius arbitrabar aliquando
superfluum. Verum ne diuturna me nimis incertitudo suspenderet, velut Austri
regina Ierusalem petiit, velut Pallas petiit Elicona, Veronam petii fidis
oculis discursurus audita, ibique magnalia vestra vidi, vidi beneficia simul et
tetigi; et quemadmodum prius dictorum ex parte suspicabar excessum, sic
posterius ipsa facta excessiva cognovi. Quo factum ut ex auditu solo cum quadam
animi subiectione benivolus prius exstiterim, sed ex visu postmodum
devotissimus et amicus. Nec reor amici nomen assumens, ut nonnulli forsitan
obiectarent, reatum presumptionis incurrere, cum non minus dispares
connectantur quam pares amicitie sacramento. Nam si delectabiles et utiles
amicitias inspicere libeat, illis persepius inspicienti patebit preheminentes
inferioribus coniugari personas. Et si ad veram ac per se amicitiam torqueatur
intuitus, nonne summorum illustriumque principum plerunque viros fortuna
obscuros, honestate preclaros, amicos fuisse constabit? Quidni, cum etiam Dei
et hominis amicitia nequaquam impediatur excessu? Quod si cuiquam quod
asseritur nunc videretur indignum, Spiritum Sanctum audiat, amicitie sue
participes quosdam homines profitentem; nam in Sapientia de sapientia legitur
"quoniam infinitus thesaurus est hominibus, quo qui usi sunt, participes facti
sunt amicitie Dei". Sed habet imperitia vulgi sine discretione iudicium; et
quemadmodum solem pedalis magnitudinis arbitratur, sic et circa mores vana
credulitate decipitur. Nos autem quibus optimum quod est in nobis noscere datum
est, gregum vestigia sectari non decet, quin ymo suis erroribus obviare
tenemur. Nam intellectu ac ratione degentes, divina quadam libertate dotati,
nullis consuetudinibus astringuntur; nec mirum, cum non ipsi legibus, sed ipsis
leges potius dirigantur. Liquet igitur quod superius dixi, me scilicet esse
devotissimum et amicum, nullatenus esse presumptum. Preferens ergo amicitiam
vestram quasi thesaurum carissimum, providentia diligenti et accurata
solicitudine illam servare desidero. Itaque, cum in dogmatibus moralis negotii
amicitiam adequari et salvari analogo doceatur, ad retribuendum pro collatis
beneficiis plus quam semel analogiam sequi mihi votivum est; et propter hoc
munuscula mea sepe multum conspexi et ab invicem segregavi nec non segregata
percensui, digniusque gratiusque vobis inquirens. Neque ipsi preheminentie
vestre congruum comperi magis quam Comedie sublimem canticam que decoratur
titulo Paradisi; et illam sub presenti epistola, tanquam sub epigrammate
proprio dedicatam, vobis ascribo, vobis offero, vobis denique recommendo. Illud
quoque preterire silentio simpliciter inardescens non sinit affectus, quod in
hac donatione plus dono quam domino et honoris et fame conferri videri potest;
quin ymo, cum eius titulo iam presagium de gloria vestri nominis amplianda
satis attentis videbar expressisse; quod de proposito. Sed zelus gratie vestre,
quam sitio vitam parvipendens, a primordio metam prefixam urgebit ulterius.
Itaque, formula consumata epistole, ad introductionem oblati operis aliquid sub
lectoris officio compendiose aggrediar. Sicut dicit Phylosophus in secundo
Metaphysicorum, "sicut res se habet ad esse, sic se habet ad veritatem"; cuius
ratio est, quia veritas de re, que in veritate consistit tanquam in subiecto,
est similitudo perfecta rei sicut est. Eorum vero que sunt, quedam sic sunt ut
habeant esse absolutum in se; quedam sunt ita ut habeant esse dependens ab alio
per relationem quandam, ut eodem tempore esse et ad aliud se habere ut
relativa; sicut pater et filius, dominus et servus, duplum et dimidium, totum
et pars, et huiusmodi, in quantum talia. Propterea quod esse talium dependet ab
alio, consequens est quod eorum veritas ab alio dependeat; ignorato enim
dimidio, nunquam cognoscitur duplum, et sic de aliis. Volentes igitur aliqualem
introductionem tradere de parte operis alicuius, oportet aliquam notitiam
tradere de toto cuius est pars. Quapropter et ego, volens de parte supra
nominata totius Comedie aliquid tradere per modum introductionis, aliquid de
toto opere premittendum existimavi, ut facilior et perfectior sit ad partem
introitus. Sex igitur sunt que in principio cuiusque doctrinalis operis
inquirenda sunt, videlicet subiectum, agens, forma, finis, libri titulus, et
genus phylosophie. De istis tria sunt in quibus pars ista quam vobis destinare
proposui variatur a toto, scilicet subiectum, forma et titulus; in aliis vero
non variatur, sicut apparet inspicienti; et ideo circa considerationem de toto
ista tria inquirenda seorsum sunt: quo facto, satis patebit ad introductionem
partis. Deinde inquiremus alia tria non solum per respectum ad totum, sed etiam
per respectum ad ipsam partem oblatam. Ad evidentiam itaque dicendorum sciendum
est quod istius operis non est simplex sensus, ymo dici potest polysemos, hoc
est plurium sensuum; nam primus sensus est qui habetur per litteram, alius est
qui habetur per significata per litteram. Et primus dicitur litteralis,
secundus vero allegoricus sive moralis sive anagogicus. Qui modus tractandi, ut
melius pateat, potest considerari in hiis versibus: "In exitu Israel de Egipto,
domus Iacob de populo barbaro, facta est Iudea sanctificatio eius, Israel
potestas eius". Nam si ad litteram solam inspiciamus, significatur nobis exitus
filiorum Israel de Egipto, tempore Moysis; si ad allegoriam, nobis significatur
nostra redemptio facta per Christum; si ad moralem sensum, significatur nobis
conversio anime de luctu et miseria peccati ad statum gratie; si ad anagogicum,
significatur exitus anime sancte ab huius corruptionis servitute ad eterne
glorie libertatem. Et quanquam isti sensus mystici variis appellentur
nominibus, generaliter omnes dici possunt allegorici, cum sint a litterali sive
historiali diversi. Nam allegoria dicitur ab 'alleon' grece, quod in latinum
dicitur 'alienum', sive 'diversum'. Hiis visis, manifestum est quod duplex
oportet esse subiectum, circa quod currant alterni sensus. Et ideo videndum est
de subiecto huius operis, prout ad litteram accipitur; deinde de subiecto,
prout allegorice sententiatur. Est ergo subiectum totius operis, litteraliter
tantum accepti, status animarum post mortem simpliciter sumptus; nam de illo et
circa illum totius operis versatur processus. Si vero accipiatur opus
allegorice, subiectum est homo prout merendo et demerendo per arbitrii
libertatem iustitie premiandi et puniendi obnoxius est. Forma vero est duplex:
forma tractatus et forma tractandi. Forma tractatus est triplex, secundum
triplicem divisionem. Prima divisio est, qua totum opus dividitur in tres
canticas. Secunda, qua quelibet cantica dividitur in cantus. Tertia, qua
quilibet cantus dividitur in rithimos. Forma sive modus tractandi est poeticus,
fictivus, descriptivus, digressivus, transumptivus, et cum hoc diffinitivus,
divisivus, probativus, improbativus, et exemplorum positivus. Libri titulus
est: 'Incipit Comedia Dantis Alagherii, florentini natione, non moribus'. Ad
cuius notitiam sciendum est quod comedia dicitur a 'comos' villa et 'oda' quod
est cantus, unde comedia quasi 'villanus cantus'. Et est comedia genus quoddam
poetice narrationis ab omnibus aliis differens. Differt ergo a tragedia in
materia per hoc, quod tragedia in principio est admirabilis et quieta, in fine
seu exitu est fetida et horribilis; et dicitur propter hoc a 'tragos' quod est
hircus et 'oda' quasi 'cantus hircinus', id est fetidus ad modum hirci; ut
patet per Senecam in suis tragediis. Comedia vero inchoat asperitatem alicuius
rei, sed eius materia prospere terminatur, ut patet per Terentium in suis
comediis. Et hinc consueverunt dictatores quidam in suis salutationibus dicere
loco salutis 'tragicum principium et comicum finem'. Similiter differunt in
modo loquendi: elate et sublime tragedia; comedia vero remisse et humiliter,
sicut vult Oratius in sua Poetria, ubi licentiat aliquando comicos ut tragedos
loqui, et sic e converso: Interdum tamen et vocem comedia tollit, iratusque
Chremes tumido delitigat ore; et tragicus plerunque dolet sermone pedestri
Telephus et Peleus, etc. Et per hoc patet quod Comedia dicitur presens opus.
Nam si ad materiam respiciamus, a principio horribilis et fetida est, quia
Infernus, in fine prospera, desiderabilis et grata, quia Paradisus; ad modum
loquendi, remissus est modus et humilis, quia locutio vulgaris in qua et
muliercule comunicant. Sunt et alia genera narrationum poeticarum, scilicet
carmen bucolicum, elegia, satira, et sententia votiva, ut etiam per Oratium
patere potest in sua Poetria; sed de istis ad presens nihil dicendum est.
Potest amodo patere quomodo assignandum sit subiectum partis oblate. Nam si
totius operis litteraliter sumpti sic est subiectum, status animarum post
mortem non contractus sed simpliciter acceptus, manifestum est quod hac in
parte talis status est subiectum, sed contractus, scilicet status animarum
beatarum post mortem. Et si totius operis allegorice sumpti subiectum est homo
prout merendo et demerendo per arbitrii libertatem est iustitie premiandi et
puniendi obnoxius, manifestum est in hac parte hoc subiectum contrahi, et est
homo prout merendo obnoxius est iustitie premiandi. Et sic patet de forma
partis per formam assignatam totius; nam si forma tractatus in toto est
triplex, in hac parte tantum est duplex, scilicet divisio cantuum et
rithimorum. Non eius potest esse propria forma divisio prima, cum ista pars sit
prime divisionis. Patet etiam de libri titulo; nam titulus totius libri est
'Incipit Comedia etc.', ut supra; titulus autem huius partis est 'Incipit
cantica tertia Comedie Dantis etc. que dicitur Paradisus'. Inquisitis his
tribus in quibus variatur pars a toto, videndum est de aliis tribus in quibus
nulla variatio est a toto. Agens igitur totius et partis est ille qui dictus
est, et totaliter videtur esse. Finis totius et partis esse posset et
multiplex, scilicet propinquus et remotus; sed, omissa subtili investigatione,
dicendum est breviter quod finis totius et partis est removere viventes in hac
vita de statu miserie et perducere ad statum felicitatis. Genus vero
phylosophie sub quo hic in toto et parte proceditur, est morale negotium, sive
ethica; quia non ad speculandum, sed ad opus inventum est totum et pars. Nam si
in aliquo loco vel passu pertractatur ad modum speculativi negotii, hoc non est
gratia speculativi negotii, sed gratia operis; quia, ut ait Phylosophus in
secundo Methaphysicorum, "ad aliquid et nunc speculantur practici aliquando".
Hiis itaque premissis, ad expositionem littere secundum quandam prelibationem
accedendum est, et illud prenuntiandum quod expositio littere nichil aliud est
quam forme operis manifestatio. Dividitur ergo ista pars, seu tertia cantica
que Paradisus dicitur, principaliter in duas partes, scilicet in prologum et
partem executivam. Pars secunda incipit ibi: 'Surgit mortalibus per diversas
fauces'. De parte prima sciendum est quod, quamvis comuni ratione dici posset
exordium, proprie autem loquendo non debet dici nisi prologus; quod Phylosophus
in tertio Rethoricorum videtur innuere, ubi dicit quod "proemium est principium
in oratione rethorica sicut prologus in poetica et preludium in fistulatione".
Est etiam prenotandum quod prenuntiatio ista, que comuniter exordium dici
potest, aliter fit a poetis, aliter fit a rethoribus. Rethores enim concessere
prelibare dicenda ut animum comparent auditoris; sed poete non solum hoc
faciunt, quin ymo post hec invocationem quandam emittunt. Et hoc est eis
conveniens, quia multa invocatione opus est eis, cum aliquid contra comunem
modum hominum a superioribus substantiis petendum est, quasi divinum quoddam
munus. Ergo presens prologus dividitur in partes duas, quia in prima
premittitur quid dicendum sit, in secunda invocatur Apollo; et incipit secunda
pars ibi: 'O bone Apollo, ad ultimum laborem'. Propter primam partem notandum
quod ad bene exordiendum tria requiruntur, ut dicit Tullius in Nova Rethorica,
scilicet ut benivolum et attentum et docilem reddat aliquis auditorem; et hoc
maxime in admirabili genere cause, ut ipsemet Tullius dicit. Cum ergo materia
circa quam versatur presens tractatus sit admirabilis, et propterea ad
admirabile reducenda, ista tria intenduntur in principio exordii sive prologi.
Nam dicit se dicturum ea que vidit in primo celo et retinere mente potuit. In
quo dicto omnia illa tria comprehenduntur; nam in utilitate dicendorum
benivolentia paratur; in admirabilitate attentio; in possibilitate docilitas.
Utilitatem innuit, cum recitaturum se dicit ea que maxime allectiva sunt
desiderii humani, scilicet gaudia Paradisi; admirabilitatem tangit, cum
promittit se tam ardua tam sublimia dicere, scilicet conditiones regni
celestis; possibilitatem ostendit, cum dicit se dicturum que mente retinere
potuit; si enim ipse, et alii poterunt. Hec omnia tanguntur in verbis illis ubi
dicit se fuisse in primo celo, et quod dicere vult de regno celesti quicquid in
mente sua, quasi thesaurum, potuit retinere. Viso igitur de bonitate ac
perfectione prime partis prologi, ad litteram accedatur. Dicit ergo quod
'gloria primi Motoris', qui Deus est, 'in omnibus partibus universi
resplendet', sed ita ut 'in aliqua parte magis, et in aliqua minus'. Quod autem
ubique resplendeat, ratio et auctoritas manifestat. Ratio sic: Omne quod est,
aut habet esse a se, aut ab alio: sed constat quod habere esse a se non
convenit nisi uni, scilicet primo seu principio, qui Deus est, cum habere esse
non arguat per se necesse esse, et per se necesse esse non competat nisi uni,
scilicet primo seu principio, quod est causa omnium; ergo omnia que sunt,
preter unum ipsum, habent esse ab alio. Si ergo accipiatur ultimum in universo,
non quodcunque, manifestum est quod id habet esse ab aliquo; et illud a quo
habet, a se vel ab aliquo habet. Si a se, sic est primum; si ab aliquo, et
illud similiter vel a se vel ab aliquo. Et cum esset sic procedere in infinitum
in causis agentibus, ut probatur in secundo Metaphysicorum, erit devenire ad
primum, qui Deus est. Et sic, mediate vel inmediate, omne quod habet esse habet
esse ab eo; quia ex eo quod causa secunda recipit a prima, influit super
causatum ad modum recipientis et reddentis radium, propter quod causa prima est
magis causa. Et hoc dicitur in libro De Causis quod "omnis causa primaria plus
influit super suum causatum quam causa universalis secunda". Sed hoc quantum ad
esse. Quantum vero ad essentiam, probo sic: Omnis essentia, preter primam, est
causata, aliter essent plura que essent per se necesse esse, quod est
impossibile: quod causatum, vel a natura est vel ab intellectu, et quod a
natura, per consequens causatum est ab intellectu, cum natura sit opus
intelligentie; omne ergo quod est causatum, est causatum ab aliquo intellectu
vel mediate vel inmediate. Cum ergo virtus sequatur essentiam cuius est virtus,
si essentia intellectiva, est tota et unius que causat. Et sic quemadmodum
prius devenire erat ad primam causam ipsius esse, sic nunc essentie et
virtutis. Propter quod patet quod omnis essentia et virtus procedat a prima, et
intelligentie inferiores recipiant quasi a radiante, et reddant radios
superioris ad suum inferius ad modum speculorum. Quod satis aperte tangere
videtur Dionysius de Celesti Hierarchia loquens. Et propter hoc dicitur in
libro De Causis quod "omnis intelligentia est plena formis". Patet ergo quomodo
ratio manifestat divinum lumen, id est divinam bonitatem, sapientiam et
virtutem, resplendere ubique. Similiter etiam et scientius facit auctoritas.
Dicit enim Spiritus Sanctus per Hieremiam: "Celum et terram ego impleo"; et in
Psalmo: "Quo ibo a spiritu tuo? et quo a facie tua fugiam? Si ascendero in
celum, tu illic es; si descendero in infernum, ades. Si sumpsero pennas meas
etc.". Et Sapientia dicit quod "Spiritus Domini replevit orbem terrarum". Et
Ecclesiasticus in quadragesimo secundo: "Gloria Domini plenum est opus eius".
Quod etiam scriptura paganorum contestatur; unde Lucanus in nono: "Iuppiter est
quodcunque vides, quocunque moveris". Bene ergo dictum est cum dicit quod
divinus radius sive divina gloria, 'per universum penetrat et resplendet':
penetrat, quantum ad essentiam; resplendet, quantum ad esse. Quod autem subicit
de 'magis et minus', habet veritatem in manifesto; quoniam videmus in aliquo
excellentiori gradu essentiam aliquam, aliquam vero in inferiori; ut patet de
celo et elementis, quorum quidem illud incorruptibile, illa vero corruptibilia
sunt. Et postquam premisit hanc veritatem, prosequitur ab ea circumloquens
Paradisum; et dicit quod fuit in celo illo quod de gloria Dei, sive de luce,
recipit affluentius. Propter quod sciendum quod illud celum est celum supremum,
continens corpora universa et a nullo contentum, intra quod omnia corpora
moventur, ipso in sempiterna quiete permanente *** et a nulla corporali
substantia virtutem recipiens. Et dicitur empyreum, quod est idem quod celum
igne sui ardoris flagrans; non quod in eo sit ignis vel ardor materialis, sed
spiritualis, quod est amor sanctus sive caritas. Quod autem de divina luce plus
recipiat, potest probari per duo: primo, per suum omnia continere et a nullo
contineri; secundo, per sempiternam suam quietem sive pacem. Quantum ad primum
probatur sic: Continens se habet ad contentum in naturali situ sicut formativum
ad formabile, ut habetur in quarto Physicorum: sed in naturali situ totius
universi primum celum est omnia continens; ergo se habet ad omnia sicut
formativum ad formabile, quod est se habere per modum cause. Et cum omnis vis
causandi sit radius quidam influens a prima causa que Deus est, manifestum est
quod illud celum quod magis habet rationem cause, magis de luce divina recipit.
Quantum ad secundum, probatur sic: Omne quod movetur, movetur propter aliquid
quod non habet, quod est terminus sui motus; sicut celum lune movetur propter
aliquam partem sui, que non habet illud ubi ad quod movetur; et quia sui pars
quelibet non adepto quolibet ubi, quod est impossibile, movetur ad aliud, inde
est quod semper movetur et nunquam quiescit, et est eius appetitus. Et quod
dico de celo lune, intelligendum est de omnibus, preter primum. Omne ergo quod
movetur est in aliquo defectu, et non habet totum suum esse simul. Illud igitur
celum quod a nullo movetur, in se in qualibet sui parte habet quicquid potest
modo perfecto, ita quod motu non indiget ad suam perfectionem. Et cum omnis
perfectio sit radius primi, quod est in summo gradu perfectionis; manifestum
est quod celum primum magis recipit de luce primi, qui est Deus. Ista tamen
ratio videtur arguere ad destructionem antecedentis, ita quod simpliciter et
secundum formam arguendi non probat. Sed si consideremus materiam eius, bene
probat, quia de quodam sempiterno, in quo potest defectus sempiternari: ita
quod, si Deus non dedit sibi motum, patet quod non dedit sibi materiam in
aliquo egentem. Et per hanc suppositionem tenet argumentum ratione materie; et
est similis modus arguendi ac si dicerem: Si homo est, est risibile; nam in
omnibus convertibilibus tenet similis ratio gratia materie. Sic ergo patet: cum
dicit 'in illo celo, quod plus de luce Dei recipit', intelligit circumloqui
Paradisum, sive celum empyreum. Premissis quoque rationibus consonanter dicit
Phylosophus in primo De Celo quod celum "tanto habet honorabiliorem materiam
istis inferioribus, quanto magis elongatum est ab hiis que hic". Ad hoc etiam
posset adduci quod dicit Apostolus ad Ephesios de Christo: "Qui ascendit super
omnes celos, ut adimpleret omnia". Hoc est celum delitiarum Domini; de quibus
delitiis dicitur contra Luciferum per Ezechielem: "Tu signaculum similitudinis,
sapientia plenus et perfectione decorus in deliciis Paradisi Dei fuisti". Et
postquam dixit quod fuit in loco illo Paradisi per suam circumlocutionem,
prosequitur dicens se vidisse aliqua que recitare non potest qui descendit. Et
reddit causam dicens 'quod intellectus in tantum profundat se' in ipsum
'desiderium suum', quod est Deus, 'quod memoria sequi non potest'. Ad que
intelligenda sciendum est quod intellectus humanus in hac vita, propter
connaturalitatem et affinitatem quam habet ad substantiam intellectualem
separatam, quando elevatur, in tantum elevatur, ut memoria post reditum
deficiat propter transcendisse humanum modum. Et hoc insinuatur nobis per
Apostolum ad Corinthios loquentem, ubi dicit: "Scio hominem, sive in corpore
sive extra corpus nescio, Deus scit, raptum usque ad tertium celum, et vidit
arcana Dei, que non licet homini loqui". Ecce, postquam humanam rationem
intellectus ascensione transierat, quid extra se ageretur non recordabatur. Et
hoc est insinuatum nobis in Matheo, ubi tres discipuli ceciderunt in faciem
suam, nichil postea recitantes, quasi obliti. Et in Ezechiele scribitur: "Vidi,
et cecidi in faciem meam". Et ubi ista invidis non sufficiant, legant Richardum
de Sancto Victore in libro De Contemplatione, legant Bernardum in libro De
Consideratione, legant Augustinum in libro De Quantitate Anime, et non
invidebunt. Si vero in dispositionem elevationis tante propter peccatum
loquentis oblatrarent, legant Danielem, ubi et Nabuchodonosor invenient contra
peccatores aliqua vidisse divinitus, oblivionique mandasse. Nam "qui oriri
solem suum facit super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos",
aliquando misericorditer ad conversionem, aliquando severe ad punitionem, plus
et minus, ut vult, gloriam suam quantumcunque male viventibus manifestat. Vidit
ergo, ut dicit, aliqua 'que referre nescit et nequit rediens'. Diligenter
quippe notandum est quod dicit 'nescit et nequit': nescit quia oblitus, nequit
quia, si recordatur et contentum tenet, sermo tamen deficit. Multa namque per
intellectum videmus quibus signa vocalia desunt: quod satis Plato insinuat in
suis libris per assumptionem metaphorismorum; multa enim per lumen
intellectuale vidit que sermone proprio nequivit exprimere. Postea dicit se
dicturum illa que de regno celesti retinere potuit, et hoc dicit esse
'materiam' sui operis; que qualia sint et quanta, in parte executiva patebit.
Deinde cum dicit: 'O bone Apollo', etc., facit invocationem suam. Et dividitur
ista pars in partes duas: in prima invocando petit; in secunda suadet Apollini
petitionem factam, remunerationem quandam prenuntians; et incipit secunda pars
ibi: 'O divina virtus'. Prima pars dividitur in partes duas: in prima petit
divinum auxilium, in secunda tangit necessitatem sue petitionis, quod est
iustificare ipsam, ibi: 'Hucusque alterum iugum Parnassi' etc. Hec est
sententia secunde partis prologi in generali. In speciali vero non exponam ad
presens; urget enim me rei familiaris angustia, ut hec et alia utilia
reipublice derelinquere oporteat. Sed spero de Magnificentia vestra ita ut
alias habeatur procedendi ad utilem expositionem facultas. In parte vero
executiva, que fuit divisa iuxta totum prologum, nec dividendo nec sententiando
quicquam dicetur ad presens, nisi hoc, quod ubique procedetur ascendendo de
celo in celum, et recitabitur de animabus beatis inventis in quolibet orbe, et
quod vera illa beatitudo in sentiendo veritatis principium consistit; ut patet
per Iohannem ibi: "Hec est vita eterna, ut cognoscant te Deum verum etc."; et
per Boetium in tertio De Consolatione ibi: "Te cernere finis". Inde est quod ad
ostendendum gloriam beatitudinis in illis animabus, ab eis tanquam videntibus
omnem veritatem multa querentur que magnam habent utilitatem et delectationem.
Et quia, invento principio seu primo, videlicet Deo, nichil est quod ulterius
queratur, cum sit Alfa et O, idest principium et finis, ut visio Iohannis
designat, in ipso Deo terminatur tractatus, qui est benedictus in secula
seculorum.
Colonna con sottomenu di navigazione
