T 166
[1] TRIS grece, latine dicitur tria, unde hec trias -dis, idest tria, et triarius -a -um, super tres constitutus vel qui tertio loco constituitur in exercitu, et idem portitor signorum. [2] Et hec tribus -bus, progenies, quia in principio Romani trifarie fuerunt dispertiti a Romulo in senatores, milites et plebeios, unde tributim, per singulas tribus vel de tribu in tribum, Oratius in Sermonibus (2, 1, 69) 'primores populi arripuit populumque tributim'. [3] Et tribulis -le, de eadem tribu, Oratius (epist. 1, 13, 15) 'ut cum pileolo soleas conviva tribulis', et Ambrosius super Egisippum 'in secundis constituendis tribule collegium'; et componitur contribulis -le, simul eiusdem tribus. [4] Item a tris pluraliter hii et hee tres et hec tria, unde trinus -a -um, vel componitur ab unus quasi triunus, unde hec trinitas, quasi triunitas, quia sit unum totum in tribus personis, et trinarius -a -um. [5] Item a tres ter adverbium, unde ternus -a -um, vel componitur a ter et unus, quasi ter unus, et hinc ternarius -a -um. [6] Et hic ternio -nis, qui habet tres milites sub se; et iactus trium punctorum cum deciis dicitur ternio, et idem trio -nis. [7] Item a tres tertius -a -um, quod componitur cum sesqui, quod est totum, et dicitur sesquitertius -a -um, quod superius distinctum est. Item componitur hoc sestertium, quoddam pondus duarum librarum et semis, quasi semistertium, unde sestertiarius, qui erogat sestertium vel ad sestertium pertinens. [8] Item a tres hoc trigarium, nomen trium Gratiarum, Martianus 'trigarium supplicantis germanitatis adveniet'. [9] Et hec triateris -dis, et hoc triatericum, festum Bacchi ter in anno celebratum vel tribus annis semel, unde triatericus -a -um. [10] Tris componitur cum tego et dicitur hoc tristegum -gi, locus tricameratus, sic dictus a tribus tecturis, sed Septuaginta tristega 'triplices porticus' transtulerunt; unde Dominus ad Noe 'facies in ea cenacula et tristega', et debet corripi media sillaba tristega. [11] Item componitur cum acros, quod est mons, et dicitur hec Trinacria, Sicilia, a tribus montibus, scilicet Pachino, Lilibeo et Peloro, eadem dicitur Triquetra, quasi triquadra, idest in tres quadras divisa propter tres predictos montes: Trinacria ergo grecum est, sed Triquetra latinum, et equipollent; Oratius 'quid militibus promissa Triquetra predia Cesar an est Italia tellure daturus'. [12] Et inde trinacrius -a -um, et trinacrinus -a -um, et triquatrius -a -um, et triquatrinus -a -um, idest siciliensis. [13] Item componitur cum corus et dicitur hoc tricorum vel tricorium, idest locus iuxta ignem causa prandii habens cameras tres vel tres absidas. [14] Item componitur cum annus et dicitur trimus -a -um quasi ter annuus, idest trium annorum, Iosephus in secundo 'et cum trimus Moyses esset effectus', unde trimulus -a -um diminutivum; et hic trimatus -tus, idest spatium trium annorum. [15] Item componitur cum gentos, quod est X, et dicitur triginta quasi ter X, unde trigies et tricies, et tricenus -a -um et trigenus -a -um, [16] unde tricenarius -a -um et trigenarius -a -um, et tricesimus -a -um, unde tricesimalis -le et trigesimalis -le. Componitur quoque tres vel tris cum multis aliis partibus, de quibus in superioribus tractatum est vel tractabitur. [17] Item a tres vel tris hec trieris, magna navis a tribus sessionibus, quam Greci durconem vocant, de qua in Ysaia 'non transibit per eam trieris magna'. [18] Et hic triens -tis, tertia pars assis vel denarii vel alicuius rei, vel vas, Iuvenalis (3, 267) 'nec habet quem porrigat ore trientem'. [19] Et hoc tridental -lis, a tribus et dente, quoddam vas quasi tres pinnas sicut tres dentes habens; et ex eisdem videtur componi triens pro vase, Persius (3, 100-101) 'calidumque trientem excutit e manibus'. [20] Item tres vel tris componitur cum theos, et inde Trithoite dicti sunt quidam heretici, quia sicut tres personas in trinitate ita tres astruunt deos esse. [21] Item tres vel tris componitur cum phone, quod est sonus, et dicitur hic triumphus, Victoria vel triplex letitia, quasi trinus sonus, idest triplex gaudium quod fìebat alicui pro subiugatione civitatis vel regionis. Nam revertenti solebat totus populus exire obviam victori cum magna exsultatione et cum magno gaudio, et hec erat una letitia; alia erat quia omnes captivi sequebantur vel precedebant currum eius ligatis manibus post terga; [22] tertia letitia, quia ipse, indutus tunica Iovis, sedebat in curru quem trahebant IIII equi albi, Ovidius (ars 1, 214) 'quattuor in niveis aureus ibis equis', et cum tanto honore ducebatur ad Capitolium. Hanc tamen habebat molestiam, quia ponebatur quidam servus una cum eo in curru et semper colaphizabat triumphantem ne ipse nimis superbiret, et etiam ideo ut daretur spes unicuique, quantumcumque vilis condicionis esset, perveniendi ad similem honorem si probitas sua promeretur, et dicebat ei semper 'nothis olitos', idest 'nosce te ipsum', quasi 'noli superbire de tanto honore'. [23] Et in illa die licebat unicuique dicere in personam triumphantis quicquid vellet, unde Cesari triumphanti fertur quidam dixisse, cum deberet induci in civitatem: 'aperite portas regi calvo, regine Bitinie', volens significare quod calvus erat et quod succuba extiterat regis Bitinie; et alius de eodem vitio: 'ave rex et regina'. [24] Vel triumphus dicitur a greco triambos, idest a triplici exultatione eius cui triumphus dabatur, sicut dictum est; vel triambos dicitur triplex iudicium, inde triumphus quasi a triplici iudicio. Fiebat enim in exibitione triumphi triplex iudicium: prius enim consulebatur exercitus, secundo senatus, tertio populus, et si assentirent habitum erat triplex iudicium; [25] unde triumpho -as, triumphum habere, exultare, vincere, et triumphalis -le.
Colonna con sottomenu di navigazione
